چه شد که ایران پشت بشار اسد را خالی کرد؟
ایران در دهه‌های گذشته به ویژه از سال ۲۰۱۱ و با آغاز بحران سوریه حامی اصلی دولت سوریه به رهبری بشار اسد بود. با این حال، پس از سقوط دمشق، این پرسش مطرح شد که چرا ایران پشت بشار اسد را خالی کرد؟
بر اساس گزارش روزنامه نیویورک تایمز، ایران در سوریه پایگاه‌های نظامی، انبارهای تسلیحات و کارخانه‌های تولید موشک تأسیس کرده و از این کشور به عنوان کانالی برای مسلح کردن متحدان خود در منطقه استفاده می‌کرد. با این حال، در زمانی که اسد به کمک فوری نیاز داشت، ایران اقدام به تخلیه فرماندهان نظامی، کارکنان و برخی دیپلمات‌های خود کرد.
این تغییر رویکرد نشان می‌دهد که ایران نه تنها از اسد بلکه از تمام سرمایه‌گذاری‌هایی که طی چهار دهه در سوریه انجام داده بود، عقب‌نشینی کرده است. با پیشروی مخالفان مسلح سوریه به سمت دمشق، ایران به دلیل درگیری‌های منطقه‌ای، به ویژه پس از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، توان دفاع از دولت اسد را نداشت.
کارشناسان معتقدند این تحول باعث تضعیف «محور مقاومت» ایران می‌شود؛ محوری که با متحدانی در لبنان، فلسطین، سوریه، عراق و یمن شکل گرفته بود. در مقابل، قدرت اسرائیل در منطقه افزایش خواهد یافت. حسن شمشادی، کارشناس گروه‌های مسلح، در مصاحبه‌ای از تهران گفت: «برای ایران، سوریه ستون فقرات حضور منطقه‌ای بود و اکنون باز نگه‌داشتن این کانال‌ها بسیار دشوار شده است.»
طبق گزارش‌ها، سرعت پیشروی مخالفان مسلح موجب شگفتی مقامات ایرانی شده و آن‌ها از کنترل اوضاع ناتوان به نظر می‌رسند. در یادداشتی داخلی از سپاه پاسداران که روزنامه نیویورک تایمز به آن دست یافته، وضعیت سوریه «باورنکردنی و عجیب» توصیف شده است. محمدعلی ابطحی، معاون رئیس‌جمهور پیشین ایران، سقوط دولت سوریه را «یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ خاورمیانه» خواند.
همچنین گزارش‌ها حاکی از آن است که مخالفان مسلح سوریه تاکنون با اقلیت‌های شیعه رفتار مناسبی داشته‌اند. تغییر در گفتمان رسانه‌های دولتی ایران نیز مشهود است؛ این رسانه‌ها دیگر مخالفان سوری را «تروریست‌های تکفیری» نمی‌خوانند و از عنوان «گروه‌های مسلح» استفاده می‌کنند.
سه مقام ایرانی اعلام کردند که گروه «هیئت تحریر الشام» پیامی دیپلماتیک به ایران فرستاده و متعهد شده است که از اماکن مقدس شیعه و اقلیت‌های شیعه محافظت کند. ایران نیز خواستار خروج امن نیروهایش از سوریه و حفظ امنیت این اماکن شده است.
ایران در سال گذشته متحمل ضربات سختی از سوی اسرائیل شده که از جمله آن حمله به پایگاه‌های ایران در سوریه و کشته شدن حداقل ۲۰ نیروی ایرانی بود. علاوه بر این، تهدید اسرائیل به حمله به هرگونه تجمع نظامی ایران در سوریه، موقعیت ایران را بیش از پیش متزلزل کرده است.
افشون استوار، استاد امنیت ملی در کالیفرنیا، معتقد است ایران با انتخاب مجدد دونالد ترامپ و سیاست «فشار حداکثری»، در وضعیت دشواری قرار گرفته است. به گفته او، شکست در سوریه، ایران را در برابر دشمنانش در تل‌آویو و واشنگتن ضعیف نشان خواهد داد.
