گزارش تحلیلی | سرنوشت «درهای بسته» مصر و ایران پس از توافق ریاض و تهران چیست؟
روابط مصر و ایران طی روزهای اخیر تبدیل به سوژه رسانه‌ها شده است
مصر و ایران دو کشور باستانی و تمدن‌ساز در خاورمیانه هستند. این دو کشور در دو نقطه مهم ژئوپلیتیکی جهـان قـرار دارند.
روابط مصر و ایران در دوره‌های مختلف فراز و نشیب‌هایی را تجربه کرده است.
این روابط تا قبل از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، در بالاترین سطح قرار داشت. اما پس از انقلاب و استقبال انور سادات، رئیس جمهور وقت مصر، از محمدرضاشاه ، آخرین پادشاه ایران، روابط این دو کشور قطع شد.
امروز و پس از ازسرگیری روابط بین عربستان سعودی و ایران که با میانجی گری چین صورت گرفت، موضوع روابط تهران و قاهره دوباره مطرح شده است.
«ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت خارجه ایران که پیشتر رئیس دفتر حفاظت منافع ایران در مصر بود، در نشست خبری دوشنبه (۲۲ اسفند) گفت: «مصر، کشوری مهم است و ایران و مصر برای هم در منطقه اهمیت قائلند و منطقه به ظرفیت مثبت و هم‌افزایی ایران و مصر نیاز دارد.»
او افزود: «آخرین گفت‌وگوهای دوجانبه‌ای که بین مقامات انجام شد، در حاشیه اجلاس بغداد-۲ در امان پایتخت اردن بود. گفت‌وگوهای کوتاه و در عین حال مثبتی بین وزیر خارجه کشور ما و با عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر در حاشیه این اجلاس انجام شد.»
این دیپلمات ایران درباره احتمال ازسرگیری روابط بین قاهره و تهران گفت: «ما قطعا در ارتباط با روابط با مصر معتقد به ضرورت برداشتن گام‌های جدید برای ارتقای مناسبات دو کشور هستیم. اما در هر صورت، همواره روابط سیاسی بین کشورها یک مسیر دوجانبه است و باید ببینیم که اراده طرف مقابل در مسیر دوجانبه چیست.»
در این میان، «عبدالله الاشعل» دستیار سابق وزیر امور خارجه مصر گفت: «منفعتی در قطع روابط بین مصر و ایران وجود ندارد، بلکه برعکس، منافع راهبردی قاهره در پسِ ازسرگیری این روابط نهفته است.»
او با اشاره به اینکه «تامین امنیت آبراه کانال سوئز و تضمین عبور امن کشتی‌ها از باب المندب از جمله منافعی برای مصر در ازسرگیری این روابط است» افزود: «احیای روابط دو کشور، به رونق گردشگری مصر کمک خواهد کرد و ممکن است سالانه بیش از ده میلیون گردشگر ایرانی به مصر سفر کنند.»
اخیرا روزنامه «الشرق الاوسط» در یک گزارش اختصاصی به نقل از منابع مطلع مصری اعلام کرد که کانال‌های ارتباطی میان تهران – قاهره بدون واسطه در جریان است.
در این گزارش تاکید شد که ارتباط میان قاهره - تهران متوقف نشده و اختلافات زیادی میان دو کشور وجود ندارد.
در عین حال، «محمد العرابی» وزیر خارجه سابق مصر به «الشرق الاوسط» گفت: «موارد تعیین کننده روابط تهران - قاهره با دیگر طرف‌ها متفاوت‌تر است و این روابط درحال حاضر عادی به نظر می‌رسد و قاهره از خیلی وقت پیش یک کاردار در سطح سفیر در ایران مستقر کرده است.»
با بررسی اظهارات دوجانبه بعید نمی‌دانیم در آینده نزدیک شاهد مذاکرات ازسرگیری روابط ایران ومصر شویم که ممکن است با میانجی‌گری کشورهای منطقه صورت بگیرد.
این اظهارات پس از انتشار خبر برقراری رابطه میان تهران – ریاض در ۱۹ اسفند ماه جاری مطرح شده است.
ریاست جمهوری مصر در بیانیه‌ای از ازسرگیری روابط بین ایران و عربستان سعودی استقبال کرد و گفت: «مصر از این گام مهم و رویکرد عربستان سعودی در این زمینه قدردانی می‌کند».
ریاست جمهوری مصر در عین حال ابراز امیدواری کرد که این تحول بر سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایران تأثیر مثبت بگذارد.
روابط مصر و ایران در گذر تاریخ
ایران و مصر دارای روابط تاریخی، فرهنگی و سیاسی دیرینه و گسترده‌ای هستند.
در دوران قاجاریان، ایران از اولین کشورهایی بود که استقلال مصر از بریتانیا در سال ۱۹۲۲ را به رسمیت شناخت و روابط تجاری و اقتصادی را با قاهره برقرار کرد.
در دوران خاندان پهلوی، روابط دو کشور با ازدواج شاهزاده محمدرضا پهلوی، ولیعهد وقت ایران، و فوزیه شاهدخت مصری و خواهر ملک فاروق، آخرین پادشاه مصر، به بالاترین سطح خود رسید.
رضاشاه در آخرین سال‌های حکومتش به دنبال انتخاب همسر برای پسرش بود. او برای حل این مشکل، بسیاری از افراد را مورد بررسی قرار داد. احمد راد، وزیر مختار ایران در قاهره که از معتمدین رضاشاه بود به وی پیشنهاد کرد با خاندان سلطنتی ملک فاروق در مصر وصلت نماید.
در ۵ اسفند سال ۱۳۱۷، محمدرضا پهلوی برای ازدواج با فوزیه فؤاد خواهر ملک فاروق پادشاه مصر، عازم این کشور شد.
در این مسافرت، حسن اسفندیاری رئیس مجلس شورای ملی، احمد متین دفتری وزیر دادگستری، مظفر اعلم وزیر امور خارجه، محمدعلی مقدم مدیرکل وزارت خارجه، دکتر قاسم غنی نماینده مجلس و عباس مسعودی نماینده مجلس و مدیر روزنامه اطلاعات ولیعهد را همراهی می‌کردند.
حاصل این ازدواج دختری به نام «شهناز» بود که اکنون مقیم سوئیس است.
به گفته محققان، این رویداد فراتر از یک وصلت به شمار می‌رفت و پیوست‌های مهم سیاسی داشت.
روابط خوب مصر و ایران تا سال ۱۳۳۹ ادامه داشت تا اینکه جمال عبدالناصر، رئیس جمهور وقت مصر، به حکومت محمدرضا پهلوی حمله لفظی کرد و در پی آن دستور قطع رابطه سیاسی میان تهران صادر شد.
این روابط بمدت ۱۰ سال تا ۱۳۴۹ قطع بود. در زمان بیماری ناصر، محمد انور سادات حکومت مصر را در دست گرفت و روابطه مجددا برقرار شد.
پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ و در پی نطق شدید‌اللحنی السادات علیه خمینی، رهبر انقلاب ایران، و استقبال مصر از پادشاه محمدرضا پهلوی، روابط مصر و ایران قطع شده است.
