«سایه با هفت هزار سالگان سر به سر شد»؛ بیوگرافی هوشنگ ابتهاج
امیر هوشنگ ابتهاج متخلص به «سایه» یکی از مهمترین و برجسته‌ترین شعرای ایران بوده که هم در قالب نیمایی و هم غزل و مثنوی شعر می‌سرود.
هوشنگ ابتهاج روز ۶ اسفند ۱۳۰۶ در رشت متولد شد. او دوره تحصیلات دبستان را در رشت و دبیرستان را در تهران گذراند و در همین دوران اولین دفتر شعر خود را با نام نخستین نغمه‌ها منتشر کرد.
ابتهاج در جوانی دلباخته دختری ارمنی به نام گالیا شد که در رشت ساکن بود و این عشق دوران جوانی دست‌مایه اشعار عاشقانه‌ای شد که در آن ایام سرود. بعدها که ایران غرق بحران شد، ابتهاج شعری به نام (دیرست گالیا…) با اشاره به‌همان روابط عاشقانه‌اش در گیر و دار مسائل سیاسی سرود.
در سال ۱۳۳۷، ابتهاج وقتی ۳۱ ساله بود با یک خانم ارمنی بنام «آلما مایکیال» ازدواج کرد. هوشنگ ابتهاج در سال ۱۳۳۷ و در سن ۳۱ سالگی با آلما مایکیال ازدواج کرد. یلدا ابتهاج (متولد ۱۳۳۸) ، کیوان ابتهاج (متولد ۱۳۳۹) ، آسیا ابتهاج (متولد ۱۳۴۰) و کاوه ابتهاج (متولد ۱۳۴۱) چهار فرزند آن ها هستند.
هوشنگ ابتهاج از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ سرپرست برنامه گل‌ها در رادیوی ایران و پایه‌گذار برنامه موسیقایی گلچین هفته بود.
او در ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ بعد از «سرکوب خشونت‌آمیز» تظاهرات میدان ژاله به همراه محمدرضا شجریان، محمدرضا لطفی و حسین علیزاده از رادیو استعفا داد.
آیا ابتهاج سوسیالیست بود؟
هوشنگ ابتهاج اوایل دهه ۱۳۶۰ به خاطر عقاید سیاسی خود و نزدیکی به اعضای حزب توده یک سال را در زندان به‌سربرده بود و بسیاری از کارشناسان می‌گویند که شعرهای ابتهاج، وابستگی خود را به این حزب نشان می‌دهد.
اما ابتهاج در گفتگو با مجله مهرنامه در مهر ۱۳۹۲ در این مورد گفت: «عضو حزب توده نبودم؛ اما همیشه سوسیالیست بودم و به توده‌ای‌ها احترام می‌گذاشتم و رفیق آن‌ها بودم و با آن‌ها هم‌عقیده بودم.»
و در جای دیگر نیز بیان کرد: «من به سلامت تئوریک سوسیالیسم باور دارم؛ هنوز باور دارم که هیچ راهی جز سوسیالیسم پیش پای بشر نیست.»
زندگی در آلمان
آقای ابتهاج دوران اخیر زندگی‌اش در آلمان سپری کرده است، او در یک مصاحبه در این مورد گفت: «رفتن من به آلمان اجبار نبود، اول یکی از بچه هایم رفت آلمان، بعد زنم رفت که بچه ام تنها نباشد، بعد بچه های دیگر رفتند.»
او همچنین بیان کرد: «یک مدتی هم من ممنوع الخروج بودم، بالاخره من هم سال ۶۴ رفتم، البته مهاجرت نکردم و گاهی تهران هستم.»
استاد هوشنگ ابتهاج بامداد روز چهارشنبه ۱۹ مرداد ۱۴۰۱ در سن ۹۴ سالگی بعلت کهولت سن در آلمان، دار فانی را وداع گفت.
آثار او
از مهمترین آثار هوشنگ ابتهاج تصحیح غزل‌های حافظ با عنوان «حافظ به سعی سایه» است که نخستین بار در سال ۱۳۷۲ به‌چاپ رسید او سال‌های زیادی را صرف پژوهش و حافظ‌شناسی کرده که این کتاب حاصل تلاش بی وقفه و عشق او به لسان الغیب غزلسرای بزرگ بوده است که در مقدمه آن را به همسرش پیشکش کرده‌است.
«سراب» اولین مجموعه شعر اوست که با مضامین شعر جدید سرود شده است. گرچه قالب شعرش همان چهارپاره است اما با مضامینی از جنس غزل و بیان احساسات و عواطف شخصی، واقعی و طبیعی بوده است.
مجموعه شعر بعدی‌اش با نام «سیاه‌مشق»، با وجود اینکه پس از «سراب» منتشر شد، شعرهای سایه را در سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۹ در خود جای داده است. در این مجموعه، سایه تعدادی از غزل‌های خود را منتشر کرد و مهارت اعجاب‌انگیز خود را در سرودن غزل نشان داد. تا جایی که گروهی از منتقدین تعدادی از غزل‌های او در این مجموعه را از بهترین غزل‌های دوران معاصر به شمار می‌آورند.
بانگ نی ، تاسیان ، آینه در آینه ، پیر پیرنیان اندیش ، یادگار خون سرو و راهی و اهی از دیگر اثار این شاعر برجسته ایرانی است.
تقدیرها
در ۱۰ مهر ۱۳۹۵ جایزه ادبی و تاریخی محمود افشار یزدی در باغ موقوفات افشار به انتخاب هیئت گزینش، جایزه این بنیاد به هوشنگ ابتهاج اهدا شد.
در ۱۲ مهر ۱۳۹۷ هم در جشنواره بین المللی هنر برای صلح، نشان عالی هنر «هنر برای صلح» به استاد سایه، اهدا شد.
