آیا هوش مصنوعی می‌تواند مردگان را به جهان بازگرداند؟
در سال‌های اخیر هوش مصنوعی دیگر تنها ابزاری برای سرعت بخشیدن به کارها یا افزایش بهره‌وری محسوب نمی‌شود، بلکه به عرصه‌ای وارد شده که با عمیق‌ترین احساسات انسانی همچون اندوه و فقدان پیوند می‌خورد.
اگر تا پیش از این افراد از شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و اینستاگرام برای یادبود عزیزان از دست‌رفته خود با انتشار عکس و ویدئو استفاده می‌کردند، امروز روندی جدید با عنوان «رحیل دیجیتال» شکل گرفته که جنجال‌های زیادی برانگیخته است.
برخی شرکت‌های نوپا در جهان به سراغ فناوری‌های هوش مصنوعی رفته‌اند تا نسخه‌هایی دیجیتال از متوفیان خلق کنند؛ نسخه‌هایی که قادرند صدا، تصویر و حتی رفتار آن‌ها را شبیه‌سازی کنند و بدین ترتیب امکان برقراری ارتباط مجازی با خانواده و دوستان فرد درگذشته فراهم شود.
این تغییر نگاه موجب شد تجربه از مرحله ثبت خاطرات تصویری فراتر رود و به سطحی برسد که فرد فوت‌شده به‌صورت تعاملی بازآفرینی شود؛ به‌گونه‌ای که کاربر بتواند با او گفتگو کند.
شرکت‌هایی مانند HereAfter AI در آمریکا و DeepBrain AI در کره جنوبی نرم‌افزارهایی ساخته‌اند که اجازه می‌دهد قبل از مرگ شخص، جزئیات زندگی او از صدا و پاسخ به پرسش‌ها گرفته تا حالات چهره ثبت شود تا بعدها نزدیکان بتوانند با او ارتباط مجازی برقرار کنند. گزارش‌های رسانه‌هایی مانند «بی‌بی‌سی» و «MIT Technology Review» نشان می‌دهد این برنامه‌ها نزد خانواده‌هایی که به دنبال کاستن از تلخی فقدان هستند، طرفدارانی پیدا کرده است.
با این حال، گسترش این پدیده پرسش‌های اخلاقی و دینی بسیاری ایجاد کرده است. برخی آن را روشی انسانی برای کاهش رنج می‌دانند، اما مخالفان هشدار می‌دهند که اتکا به نسخه‌های مصنوعی می‌تواند روند پذیرش مرگ را مختل کند. این پرسش نیز مطرح است که آیا شرکت‌های خصوصی حق دارند فردی را در قالبی مجازی «بازگردانند» و آیا چنین امری با ارزش‌های دینی و انسانی سازگار است یا نه.
در جهان عرب، کارشناسان مرکز ملی تحقیقات مصر به «اسکای نیوز عربی» گفته‌اند که موضوع «رحیل دیجیتال» به دلیل حساسیت‌های مذهبی و اجتماعی، چالشی دوگانه دارد. عاصم حجازي استاد روان‌شناسی تربیتی دانشگاه قاهره تأکید کرده این روند ادامه همان «یادبود دیجیتال» در فیس‌بوک طی یک دهه گذشته است، اما امروز وارد مرحله پیچیده‌تری شده که شامل مکالمات تعاملی است. جمال فرویز استاد جامعه‌شناسی دانشگاه قاهره نیز هشدار داده این برنامه‌ها می‌توانند منجر به انزوای افراد شوند.
کارشناسان فناوری اطلاعات هم یادآور شده‌اند که این روند ممکن است در آینده به صنعتی بزرگ بدل شود. ثریا البدوي، رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه قاهره، نیز گفته است این موضوع حتی مفهوم حقیقت را به چالش می‌کشد، زیرا در حالی که جامعه جهانی با مشکل «دیپ‌فیک» مواجه است، اکنون باید با نسخه‌های بازآفرینی‌شده از متوفیان نیز روبه‌رو شود.
