یک سال پس از فرار بشار اسد؛ پرونده او به کجا رسید؟
یک سال از زمانی که بشار اسد، رئیسجمهوری سابق سوریه، در اوج تحولات سیاسی این کشور بهطور ناگهانی از صحنه کنار رفت و در شرایطی پرابهام به روسیه گریخت، گذشته است. اما پس از یک سال پرونده او به کجا رسیده است؟
این رویداد در همان زمان نقطه عطفی مهم در مسیر طولانی بحران سوریه تلقی شد و اکنون نیز پرسشهایی اساسی درباره آینده سیاسی و حقوقی او برجای گذاشته است. با گذشت این مدت، نه تنها وضعیت دقیق او روشن نشده، بلکه پیچیدگیهای حقوقی و دیپلماتیک پیرامون پروندهاش بیشتر شده است.
اسد پس از ورود به روسیه در اقامتی بهشدت کنترلشده در حاشیه مسکو زندگی میکند. تدابیر امنیتی سختگیرانه، رفتوآمد او را محدود کرده و او تقریباً هیچ حضور علنی، گفتوگو یا بیانیه رسمی نداشته است. منابع آگاه میگویند اسد بیشتر وقت خود را صرف مطالعه و پیگیری تحولات سوریه از طریق جلسات کوچک و محرمانه با معدود مشاوران سابق خود میکند؛ افرادی که روسیه اجازه داده است همچنان در کنار او باقی بمانند. این شرایط عملاً او را از میدان سیاست داخلی و خارجی دور کرده و نوعی انزوای اجباری برای او رقم زده است.
در عرصه بینالمللی نیز نام اسد تقریباً از تمامی گفتوگوهای دیپلماتیک حذف شده است. کشورهای مختلف اکنون دوران گذار سوریه را بدون اسد تصور میکنند؛ شخصی که دو دهه قدرت را در دمشق در اختیار داشت و پس از مرگ حافظ اسد، پدرش، اداره کشور را بهدست گرفته بود. در ساختار جدید روابط منطقهای و روند گفتوگوها درباره آینده سوریه، جایگاهی برای او دیده نمیشود و به نظر میرسد بازیگران مؤثر تمایلی به بازگرداندن نقش سیاسی او ندارند.
در حوزه حقوقی، پرونده اسد همچنان فعال است. هرچند دادگاه جنایی بینالمللی تاکنون حکم بازداشتی علیه او صادر نکرده، اما چندین کمیته تحقیق سازمان ملل همچنان اتهامات مرتبط با نقض حقوق بشر در سالهای جنگ را بررسی میکنند. افزون بر این، دولت فرانسه بهتازگی سومین حکم بازداشت بینالمللی علیه او صادر کرده که به حملات شیمیایی سال ۲۰۱۳ و ارتکاب جنایت علیه بشریت مربوط میشود. در داخل سوریه نیز مقامات قضایی حکم بازداشت غیابی برای او صادر کرده و قصد دارند از مسیر اینترپل پیگیریهای قضایی را ادامه دهند.
با این حال، کارشناسان حقوقی معتقدند اقامت اسد در روسیه برای او سپری سیاسی فراهم کرده که فعلاً مانع از تحرک پروندههای جدید میشود. با وجود این موانع، احمد الشرع، رئیسجمهوری کنونی سوریه، اخیراً در سفر خود به مسکو درخواست رسمی تحویل اسد برای محاکمه را مطرح کرده است؛ اقدامی که میتواند آینده «پرونده اسد» را وارد مرحلهای تازه و پیچیدهتر کند.
