گزارش تحلیلی| روند مثبت اجرای دقیق تفاهم‌ها دو ماه پس از توافق عربستان و ایران
مواضع ریاض و تهران پیشرفت دو کشور در اجرای مفاد آن را تایید می‌کند، چراکه تاکنون اقدامات متعددی برای اجرای تعدادی از آن‌ها انجام شده است، هرچند که دو طرف معتقدند که اجرای برخی از آن‌ها مستلزم زمان بیشتری است.
دو ماه پس از توافق ایران و عربستان در پکن در ۱۰ مارس گذشته در جهت پایان دادن به گسست دیپلماتیک و از سرگیری روابط، مواضع ریاض و تهران پیشرفت دو کشور در اجرای مفاد آن را تایید می‌کند، چراکه تاکنون چندین گام برای اجرای تعدادی از آن‌ها برداشته شده است، اگرچه تأیید می‌شود که برخی از این توافقات برای رسیدن به مرحله اجرا به زمان بیشتری نیاز دارند.
به موازات آن، سؤالاتی در مورد آنچه از توافق پنهان است، برای پیش‌بینی تأثیر آتی آن بر روابط کلی ایران و عربستان، وضعیت پیچیده منطقه‌ای و پرونده‌های داغ آن، علاوه بر نقش چین که به عنوان ضامن اجرای توافق شناخته می‌شود، پیش می‌آید.
پس از توافق، طی دو ماه گذشته، حقایقی از جمله تماس‌های متقابل مقامات ارشد دو کشور و صدور مواضع مثبت از سوی آن‌ها که بر تمایلشان به گشودن صفحه جدید و تخلیه اتباع ایرانی از سودان توسط عربستان سعودی و «استقبال گرم» از آن‌ها در جده از سوی مقامات سعودی پیش رفت، آشکار شد که به تلطیف فضا و بهبود روابط کمک کرد.
در آخرین مواضع ایران، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، اخیراً گفته که «نمی‌پذیریم که عربستان دشمن ما محسوب شود یا ما با آن دشمن باشیم.»
به این ترتیب، رسانه‌های رسمی و نیمه رسمی ایران حمله به عربستان سعودی را متوقف کردند و واژگان سنتی علیه این کشور از پوشش خبری ناپدید شدند.
در این توافقنامه هیچ اشاره‌ای به پرونده‌هایی که مبنای تنش و اختلاف دو کشور است و مهمترین آن‌ها پرونده یمن بوده، نشده است. اما پس از اعلام توافق، این پرونده شاهد تحولات مثبتی در راستای آتش‌بس و حل بحران بود که ناظران آن را به میانجیگری پکن مرتبط می‌کنند.
علاوه بر موارد فوق، دانستن اینکه چه چیزی در توافق اجرا شد و چه چیزی اجرا نشد، مستلزم بازگشت به تفاهمات اعلام شده دو طرف است. بیانیه مشترک سه جانبه که در ۱۰ مارس گذشته درباره مذاکرات پکن منتشر شد، مجموعه‌ای از تفاهمات کلی و خاص را در یک پاراگراف ذکر می‌کند. تفاهمات کلی شامل عناوین «احترام به حاکمیت دولت‌ها، عدم مداخله در امور داخلی آن‌ها و انجام تمام تلاش‌ها برای ارتقای صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی» بود.
تفاهمات خاص شامل موافقت با «بازگشایی سفارتخانهها و نمایندگی‌های خود در یک دوره حداکثر دو ماهه»، علاوه بر تشکیل جلسه وزرای خارجه دو کشور برای فعال‌سازی این موضوع، ترتیب دادن تبادل سفیران و بحث در مورد راه‌های تقویت روابط بین آن‌ها بود.
آن‌ها همچنین توافق کردند که موافقتنامه همکاری امنیتی (۲۰۰۱) و موافقتنامه همکاری عمومی (۱۹۹۸) در زمینه‌های اقتصاد، تجارت، سرمایه‌گذاری، فناوری، علم، فرهنگ، ورزش و جوانان را نیز فعال کنند.
اکنون که دو ماه از توافق می‌گذرد، به نظر می‌رسد که دستیابی به این تفاهمات کلی به زمانی بیشتر از دو ماه نیاز دارد. اما با توجه به تفاهمات خاصی که برخی از آن‌ها در محدوده زمانی مشخصی قرار گرفت، می‌توان گفت آنچه تاکنون اجرایی نشده، بازگشایی سفارتخانهها و نمایندگی‌های دیپلماتیک ظرف دو ماه آینده است، با این تفاوت که جلسه فیصل بن فرحان و حسین امیرعبداللهیان وزرای امور خارجه عربستان سعودی و ایران ششم ماه گذشته در پکن برگزار شد.
ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران روز دوشنبه در نشستی خبری با تایید اینکه روند بازگشایی نمایندگی‌های دیپلماتیک ایران و عربستان پیشرفت خوبی داشته، خاطرنشان کرد: «بازگشایی سفارت و کنسولگری ایران در عربستان سعودی در مرحله نهایی خود است.»
در مورد قراردادهای همکاری امنیتی و موافقتنامه همکاری کلی، به نظر می‌رسد فعال شدن قرارداد امنیتی با از سرگیری کار سفارتخانه ها مرتبط باشد. اما در رابطه با توافق اقتصادی، دو کشور با رد و بدل شدن پیام‌های اقتصادی منتظر بازگشایی سفارتخانهها و کنسولگری‌ها نبودند تا تهران اعلام کند که پیامی از شرکت هواپیمایی سعودی مبنی بر از سرگیری فعالیت‌های خود دریافت کرده است.
اتاق بازرگانی ایران علاوه بر اظهارات عربستان سعودی در خصوص امکان سرمایه‌گذاری در ایران، پیامی به ریاض داد تا خواستار از سرگیری روابط اقتصادی شود.
محمد حسینی هاشمی، دیپلمات سابق ایرانی، معتقد بود که توافق ایران و عربستان با «تضمین چینی‌ها» همراه است و این توافق «اثرات روانی مهمی در سطح منطقه» به جا گذاشته است. وی با بیان اینکه «جنگ سرد بین دو کشور در هشت سال گذشته تا حد زیادی متوقف شده و این مهمترین دستاورد توافق است»، خاطرنشان کرد: «بقیه مسائل فنی و اجرایی توسط هر دو کشور در حال پیگیری است.»
این دیپلمات سابق ایرانی با تایید اینکه اظهارات «مثبت» ایران و عربستان حاکی از پیشروی روابط است، افزود: «این اظهارات و فضای خوب کنونی نشان‌دهنده هیچ واکنش یا تردیدی در مورد ادامه اجرای توافق نیست.
ایران تاکید می‌کند که محورهای مذاکرات با عربستان دوجانبه بوده و به پرونده‌های منطقه‌ای مانند یمن یا لبنان توجهی نشده و در دو ماه گذشته پس از توافق ایران و عربستان، یمن شاهد تحولات مثبتی در راستای آتش‌بس بوده است. هیئت سعودی از صنعا بازدید کرد و با گروه «انصارالله» (حوثی‌ها) دیدار کرد.
در همین زمینه، علی موسوی خلخالی، مدیر مسئول سایت دیپلماسی ایرانی، با بیان اینکه مناقشه ایران و عربستان بر سر پرونده یمن «در اوج خود بود و هر گونه توافقی به همه موضوعات اختلافی مربوط می‌شود» گفت: یکی از خواسته‌های طرف سعودی کمک ایران در رسیدگی به این پرونده بود.
به عقیده وی، توافق پکن راه را برای حل پرونده یمن هموار کرد و دلیل ادعای ایران مبنی بر عدم رسیدگی به پرونده در مذاکرات و توافق را «حضور مشاهدات دو طرف به ویژه طرف ایرانی» نسبت داد.
موسوی خلخالی توضیح داد: «ایران هرگز اعلام نکرده که در یمن مداخله می‌کند، حضور نظامی دارد یا سلاح ارسال می‌کند. به این ترتیب، عربستان سعودی نیز پیش از این وجود نقشی برای خود در پرونده‌های مختلفی که به عهده می‌گیرد را رد کرده است. وی افزود: نیازی به ذکر جزییات و دلایل توافقات در رسانه‌ها نیست و منشأ، نتیجه و مثبت بودن یا نبودن آن است.
سردبیر سایت دیپلماسی ایرانی با اشاره به اینکه این فضا همچنان تحت الشعاع خوش‌بینی‌ها قرار دارد و بازدیدهای متقابل هیئت‌ها صورت می‌گیرد، بر این باور است که این توافق به دستاوردهایی رسیده که منطقه و کشورها از آن بهره می‌برند.
وی با تاکید بر اینکه سفارتخانهها ظرف یک ماه آینده فعالیت خود را از سر خواهند گرفت، خاطرنشان کرد که همکاری بین دو کشور آغاز شده و نشانه‌هایی وجود دارد که اثبات کند این توافقنامه به خوبی عمل می‌کند.
