از «قیصر» تا «هانی‌کرده»؛ مسیر لات‌ها در سینمای ایران چگونه تغییر کرد
لات‌ها و تیپ‌های جاهلی در سینمای ایران بار دیگر با یک مصاحبه خبرساز به صدر بحث‌های شبکه‌های اجتماعی بازگشته‌اند.
گفت‌وگوی اخیر مجید واشقانی با «هانی‌کرده» که رسانه‌ها او را یکی از گنده‌لات‌های تهران معرفی می‌کنند، به‌سرعت به یکی از ترندهای فضای مجازی تبدیل شد؛ مصاحبه‌ای که حتی با وجود حذف شدن برنامه، بازتاب گسترده‌ای یافت و بحث درباره بازنمایی لات‌ها در سینمای ایران را دوباره داغ کرد.
این تیپ شخصیتی از دهه ۳۰ و ۴۰ شمسی هم‌زمان با رونق فیلم‌فارسی وارد سینمای ایران شد. جاهل‌های آن دوران آمیزه‌ای از لوطی‌گری، اخلاق‌گرایی و خشونت کوچه‌بازاری بودند و برای طبقه متوسط شهری جذابیت خاص داشتند. اوج شکوفایی این کاراکتر را می‌توان در «قیصر» مسعود کیمیایی دید؛ جایی که بهروز وثوقی با چاقوی ضامن‌دار و خشم فروخورده، لات را از یک تیپ سرگرم‌کننده به نماد اعتراض طبقاتی بدل کرد. آثاری چون «تنگسیر» امیر نادری و «داش آکل» نیز روایت جدی‌تر و تلخ‌تری از لات‌های رنج‌کشیده ارائه دادند؛ شخصیت‌هایی برخاسته از فقر و بی‌عدالتی که تصویرشان در حافظه سینمای ایران ماندگار شد و بعدها به الگویی برای فیلم‌های جدیدتر تبدیل گشت.
پس از انقلاب، لات‌ها در قالب‌های تازه‌ای بازتاب یافتند. در این دوره، لات مدرن دیگر چاقو به دست نبود، بلکه زیر فشارهایی مانند بیکاری، اعتیاد و نابرابری اجتماعی قرار داشت. آثاری نظیر «آژانس شیشه‌ای» و «مرد بارانی» نمونه‌هایی از این دگردیسی را نشان می‌دادند؛ شخصیت‌هایی گرفتار بحران‌های اجتماعی که از فضای تازه سینمای ایران نشأت می‌گرفتند.
در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ خورشیدی، بازنمایی لات‌ها تغییر دیگری را تجربه کرد. فیلم‌هایی مانند «ابد و یک روز»، «متری شش و نیم»، «مغزهای کوچک زنگ‌زده» و «شنای پروانه» چهره‌ای واقع‌گراتر، خشن‌تر و نزدیک‌تر به شرایط امروز جامعه از لات‌ها ارائه کردند؛ افرادی برخاسته از جنوب شهر که برای به‌دست آوردن قدرت و اثبات خود به هر راهی متوسل می‌شدند و با کمک شبکه‌های اجتماعی نام و جایگاهی برای خود می‌ساختند. بسیاری از این شخصیت‌ها شباهت مستقیم به چهره‌هایی چون هانی‌کرده یا وحید مرادی داشتند.
با این حال، واکنش کاربران زمانی متفاوت شد که همین چهره‌ها در قالب تاک‌شو و رئالیتی‌شو ظاهر شدند. براساس نظر بسیاری از کاربران، اگر لات‌های کلاسیک تصویری نوستالژیک و محبوب داشتند، چهره‌هایی مانند هانی‌کرده امروز بیشتر نماد خشونت، بحران فرهنگی و آشفتگی اجتماعی تلقی می‌شوند. برخی نیز معتقدند حضور این افراد در رسانه تصویری، نوعی الگوی نادرست برای نوجوانان ایجاد می‌کند و حتی شباهت‌سازی آن‌ها با چهره‌های دینی مانند امام علی را توهین به ارزش‌های مذهبی می‌دانند.
