خواب دوم چیست و چرا انسان امروز آن را از دست داده است؟
پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد آنچه امروز «خواب پیوسته‌ی هشت‌ساعته» تصور می‌شود، در بخش بزرگی از تاریخ بشر یک پدیده‌ی نادر بوده و انسان‌ها معمولاً شب را در دو مرحله می‌خوابیدند.
بر اساس گزارش کانورسیشن، خواب دو مرحله‌ای یا «خواب نخست» و «خواب دوم» در بسیاری از اسناد تاریخی اروپا، آفریقا و آسیا ثبت شده و حتی آثاری از آن در ادبیات یونان و روم باستان دیده می‌شود.
در قرون گذشته، مردم پس از غروب آفتاب می‌خوابیدند، حدود نیمه‌شب برای مدتی بیدار می‌شدند و سپس دوباره تا سپیده‌دم به خواب می‌رفتند. این بیداری میان‌مرحله‌ای صرفاً یک اختلال محسوب نمی‌شد، بلکه زمانی طبیعی برای دعا، مطالعه، رسیدگی به آتش یا گفت‌وگوی آرام خانوادگی بود. برخی زوج‌ها نیز این ساعت نیمه‌شب را برای صمیمیت و نزدیکی انتخاب می‌کردند و آن را بخشی عادی از زندگی شبانه می‌دانستند.
اما این الگوی دیرینه در دو قرن گذشته به‌تدریج از میان رفت. یکی از عوامل اصلی، گسترش نور مصنوعی بود. از چراغ‌های نفتی و گازسوز گرفته تا برق، شب را به زمانی قابل استفاده برای کار و سرگرمی تبدیل کرد. افزایش نور شبانه، ترشح ملاتونین را کاهش داد و ساعت زیستی بدن را دگرگون کرد، به‌طوری که مردم دیرتر می‌خوابیدند و دیگر بیدار شدن نیمه‌شب برایشان اتفاق نمی‌افتاد. انقلاب صنعتی نیز با نظم‌دادن به ساعات کار و استراحت، خواب یکپارچه را به هنجار عمومی تبدیل کرد.
با وجود این، پژوهش‌ها نشان می‌دهد اگر افراد در محیط‌هایی مشابه دوران پیشاصنعتی قرار گیرند، به‌طور طبیعی به خواب دو مرحله‌ای بازمی‌گردند. در یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ روی جامعه‌ای کشاورزی در ماداگاسکار که بدون برق زندگی می‌کردند، بیشتر مردم همچنان در دو نوبت می‌خوابیدند و نیمه‌شب مدتی بیدار می‌ماندند. سایر آزمایش‌ها نیز نشان داده‌اند که نور، فصل‌ها و تغییرات محیطی نقش مهمی در تنظیم ریتم زیستی دارند و حتی می‌توانند بر درک انسان از گذر زمان اثر بگذارند.
در زمستان، کمبود نور صبحگاهی هماهنگی ساعت درونی را دشوارتر می‌کند و همین مسئله می‌تواند حس «کند شدن زمان» را ایجاد کند. مطالعات انجام‌شده در مناطق قطبی نیز نشان می‌دهد نبود طلوع و غروب منظم، درک زمان را برای بسیاری از افراد مختل می‌کند. پژوهش‌های جدید دانشگاه کیل هم نشان داده‌اند که انسان‌ها در صحنه‌های تاریک‌تر، گذر زمان را طولانی‌تر احساس می‌کنند.
متخصصان خواب اکنون می‌گویند بیدار شدن‌های کوتاه در طول شب طبیعی است. واکنش افراد به این بیداری اهمیت بیشتری دارد. توصیه می‌شود اگر کسی بیش از ۲۰ دقیقه بیدار ماند، از رختخواب خارج شده و در نور کم به کاری آرام بپردازد تا دوباره خواب‌آلود شود. پذیرش این بیداری کوتاه و درک نقش ذهن در تجربه‌ی زمان می‌تواند کمک کند بی‌خوابی کاهش یابد؛ عادتی که ریشه‌ای بسیار قدیمی و برگرفته از چرخه‌ی «خواب دو‌مرحله‌ای» دارد.
