فداکاری، خودخواهی یا بهای بقا؛ چرا برخی حیوانات فرزندان خود را میخورند
پدیده فرزندخواری در دنیای جانوران، رفتاری شوکآور اما مستند است که در گونههای متنوعی از ماهیها و حشرات گرفته تا حیوانات خانگی اهلی مانند سگها، گربهها و جوندگان مشاهده شده است.
بر اساس پژوهشهای علمی، دستکم ۱۵۰۰ گونه شناختهشده وجود دارند که در شرایطی خاص به خوردن فرزندان خود روی میآورند؛ رفتاری که در نگاه نخست با مفهوم غریزه والدگری و مراقبت از نسل بعدی در تضاد به نظر میرسد.
غزال زیاری – رفتارشناسان جانوری این پدیده را نه یک انحراف، بلکه بخشی از راهبردهای بقا و تولیدمثل در طبیعت میدانند. آنیش بوز، بومشناس رفتاری دانشگاه علوم کشاورزی سوئد، سالهاست که فرزندخواری والدین را مطالعه میکند و در سال ۲۰۲۲ با بازبینی پژوهشهای پیشین توضیح داد که این رفتار در بسیاری از گونهها بهطور گسترده وجود دارد. به گفته او، فرزندخواری «ابزاری در جعبهابزار تکاملی» برخی جانوران است؛ ابزاری که میتواند در شرایط خاص، شانس بقای بلندمدت گونه را افزایش دهد.
نکتهای که این پدیده را پیچیدهتر میکند، همزیستی فرزندخواری با مراقبت والدینی است. بسیاری از گونههایی که به خوردن فرزندانشان معروف هستند، همزمان از آنها نگهداری میکنند. این همزمانی، در ظاهر غیرمنطقی و حتی ترسناک به نظر میرسد، اما از منظر تکاملی توضیحپذیر است. پرسش اصلی این است که اگر تولیدمثل و بقای فرزندان در غریزه جانوران نهادینه شده، چه عواملی آنها را به نابودی همان فرزندان سوق میدهد؟
پژوهشها نشان میدهد پاسخ این پرسش به نوع سرمایهگذاری والدین بازمیگردد. تولیدمثل در طبیعت نوعی سرمایهگذاری است و گونههای مختلف، میزان متفاوتی از انرژی، زمان و منابع را به فرزندان خود اختصاص میدهند. در جانورانی مانند فیلها یا نهنگها که چرخه تولیدمثل کند و تعداد فرزندان اندک است، احتمال فرزندخواری بسیار پایین گزارش شده است. این گونهها معمولاً تنها یک نوزاد را در بازههای زمانی طولانی پرورش میدهند و از دست دادن آن هزینهای سنگین برای بقای نسل محسوب میشود.
در مقابل، گونههایی با چرخههای تولیدمثل سریعتر و تعداد بالای فرزندان، بیشتر مستعد فرزندخواری جزئی هستند. بوز توضیح میدهد که در چنین گونههایی، خوردن بخشی از فرزندان میتواند راهی برای بازیابی انرژی، کاهش رقابت میان نوزادان یا افزایش شانس بقای باقیمانده آنها باشد؛ رفتاری که در نهایت در چارچوب منطق بقا و موفقیت تولیدمثل تفسیر میشود.
