توضیح علمی یک پدیده نجومی: چرا هلال شعبان در روز تولدش قابل رؤیت نیست؟
محاسبات دقیق نجومی نشان میدهد که رؤیت هلال ماه شعبان سال ۱۴۴۷ هجری قمری در روز تولد آن امکانپذیر نیست.
بر اساس این محاسبات، تولد هلال در روز یکشنبه ۱۸ ژانویه ۲۰۲۶ رخ میدهد، اما شرایط فیزیکی و هندسی لازم برای دیده شدن ماه نو در آسمان فراهم نخواهد بود.
کارشناسان علم نجوم توضیح میدهند که هلال ماه در ساعت ۱۰:۵۴ شب به وقت عربستان سعودی متولد میشود؛ زمانی که خورشید مدتها پیش غروب کرده است. این موضوع از نظر علمی اهمیت زیادی دارد، زیرا یکی از شروط اصلی رؤیت هلال، آن است که تولد ماه پیش از غروب خورشید اتفاق بیفتد و پس از آن، ماه برای مدتی قابل توجه بالای افق باقی بماند. در این حالت خاص، ماه نهتنها پس از غروب خورشید متولد میشود، بلکه پیش از تولد نیز عملا از افق پایینتر است و همین امر رصد آن را بهطور کامل ناممکن میکند.
به گفته منجمان، حتی استفاده از تلسکوپهای پیشرفته و ابزارهای رصدی دقیق نیز در چنین شرایطی کمکی به رؤیت هلال نمیکند، زیرا اساسا هلالی برای مشاهده در آسمان شامگاهی وجود ندارد. این موضوع یکی از نمونههای روشن تفاوت میان «تولد ماه» و «امکان رؤیت هلال» است؛ دو مفهومی که گاه در افکار عمومی با یکدیگر اشتباه گرفته میشوند.
بر پایه همین محاسبات، روز دوشنبه ۱۹ ژانویه ۲۰۲۶ بهعنوان روز تکمیلکننده ماه رجب در نظر گرفته میشود و روز سهشنبه ۲۰ ژانویه نخستین روز ماه شعبان از دیدگاه نجومی خواهد بود. طبق این برآوردها، ماه شعبان در این سال ۲۹ روزه خواهد بود.
این پیشبینیها حاصل استفاده از مدلهای ریاضی بسیار دقیق است که حرکت ماه و خورشید، زاویه جدایی آنها، ارتفاع ماه از افق و مدت مکث آن پس از غروب خورشید را بررسی میکند. چنین معیارهایی در رصدخانههای معتبر جهان بهعنوان مبنای علمی پذیرفته شدهاند و نقش مهمی در کاهش اختلافنظرها درباره آغاز ماههای قمری دارند.
با وجود این، در بسیاری از کشورهای اسلامی همچنان رؤیت شرعی هلال معیار نهایی برای اعلام آغاز ماه قمری بهشمار میرود. نهادهای دینی و مراجع رسمی تأکید میکنند که محاسبات نجومی، هرچند دقیق و قابل اعتماد، بیشتر نقش پشتیبان علمی را ایفا میکنند و تصمیم نهایی بر اساس گزارشهای رؤیت و نظر مراجع شرعی اتخاذ میشود. این رویکرد تلفیقی، تلاشی برای ایجاد تعادل میان دادههای علمی و سنتهای قدیمی دینی در تعیین تقویم هجری قمری است.
