ایران و مصر؛ تمایل به نزدیکی زیر سایه اختلافات عمیق
اظهارات مقامات ایرانی مبنی بر تمایل به بهبود روابط با مصر که به طور متناوب مطرح می‌شود، از سوی تحلیلگران به عنوان نوعی «گشایش و انفتاح محتاطانه» تلقی می‌شود، اما این انفتاح «مشروط به اقدامات مثبت ایران در قبال مسائل متعدد اختلافی با مصر خواهد بود.»
اظهارات حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، مبنی بر انجام «مذاکرات اکتشافی» برای ارتقای روابط با مصر، آخرین این اظهارات بوده است.
او در حاشیه سومین همایش گفت‌وگوهای ایرانی-عربی گفت: «در چارچوب توافق رؤسای جمهور ایران و مصر، ما مذاکرات رو به جلویی با آقای سامح شکری در مسیر ارتقای روابط قاهره و تهران داریم، گام‌های مشترکی برداشته‌ایم و این مسیر درست را مشترکا ادامه خواهیم داد.»
امیرعبداللهیان افزود: «حجم رایزنی‌ها، دیدارها و تماس تلفنی بین مقامات ایران و مصر بویژه ملاقات رؤسای جمهور دو کشور در حاشیه اجلاس مشترک سران کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب، تماس و مکاتبات رؤسای جمهور دو کشور، دیدار رؤسای مجالس دو کشور در نشست بریکس، ملاقات و توافق وزرای اقتصاد و دارایی دو کشور، تماس‌ها و رایزنی‌های مستمر اینجانب و آقای سامح شکری از جمله در ریاض، نیویورک و اخیرا گامبیا بیانگر درک سیاسی متقابل قاهره و تهران از میزان تاثیرگذاری گفت‌وگو و تعامل مشترک در مسیر پیشبرد روابط دوجانبه و آثار مثبت آن در تحولات منطقه‌ای است.»
با این حال، کارشناسان در گفتگوهای جداگانه با «العین نیوز» به تعدادی از نقاط اختلافی باقی‌مانده بین دو کشور اشاره کردند و برخی حتی گفتند که «تمایل ایران از روی قناعت واقعی نیست، بلکه تلاشی برای کاهش فشار سیاسی و دیپلماتیک بر این کشور است.»
زمانی حساس برای تمایل ایران
درباره انگیزه ایران برای احیای روابط با مصر در این دوره حساس، دکتر «بشیر عبدالفتاح» کارشناس سیاسی مرکز مطالعات سیاسی و استراتژیک الاهرام، در گفتگویی اختصاصی با «العین نیوز» گفت: «تهران نه تنها اکنون، بلکه از مدت‌ها قبل، مشتاق به نزدیک شدن به قاهره بوده و هر از گاهی منتظر فرصتی برای تحقق این دستاورد است، در حالی که مصر محتاط و معتقد است که شرایط برای این امر مناسب نیست.»
این تحلیلگر مصری افزود: «اما دوره کنونی بسیار حساس است؛ زیرا ایران پس از تشدید تنش‌های نظامی اخیر بین این کشور و اسرائیل در پی جنگ غزه، از نظر استراتژیک آشکار شده است، در حالی که فشارها بر اقتصاد ایران به دلیل تحریم‌ها شدت گرفته است.»
در همین راستا، عبدالفتاح اشاره کرد که «ایران معتقد است که خاورمیانه پس از جنگ شاهد سیالیت ژئوپلیتیکی خواهد بود که به آن امکان می‌دهد ورق‌ها را دوباره بچیند.»
جنگ غزه، تشدید تنش با اسرائیل، انفتاح ترکی-مصری و تقارب ایران و عربستان سعودی، همگی عواملی هستند که زمینه را برای بازگشت روابط با قاهره و تلاش بعدی برای تشکیل یک نظام امنیتی منطقه‌ای در برابر اسرائیل فراهم می‌کنند، که ترکیه از آن دور نیست.
احتیاط مصر در قبال تمایلات ایران به احیای روابط
بر اساس نظر کارشناسان مصر، این کشور در قبال تمایلات ایران برای احیای روابط، رویکردی محتاطانه در پیش گرفته است. قاهره در حالی که به طور کامل درها را به روی ایران نبسته، در تلاش است تا از طریق برقراری ارتباطات گسترده با کشورهای همسایه، از جمله ترکیه و ایران، تنوع و گسترش دامنه تحرکات استراتژیک خود را دنبال کند.
با توجه به موارد فوق، بعید به نظر نمی‌رسد که شاهد نوعی «گشایش و انفتاح محتاطانه» در روابط دو کشور باشیم، اما این امر مشروط به اقدامات مثبت ایران در قبال مسائل متعدد اختلافی بین قاهره و تهران خواهد بود.
موانع پیش روی تقویت روابط
در مورد اینکه آیا «مذاکرات اکتشافی» بین مصر و ایران می‌تواند به نتایجی مشابه مذاکرات قبلی با آنکارا منجر شود، دکتر «بشیر عبدالفتاح» گفت: «تقارب مصر و ترکیه در مقایسه با ایران به مراتب آسان‌تر بوده است؛ زیرا موانع متعددی برای نزدیک شدن به تهران وجود دارد، از جمله موانع دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی.»
او در ادامه توضیح داد: «در مورد آنکارا، نتیجه مثبت بود، اما در مورد تهران، موضوع به میزان تفاهم و توافقی که بین دو کشور حاصل می‌شود بستگی دارد. با این حال، به طور کلی در سیاست هیچ چیز غیرممکن نیست.»
دکتر عبدالفتاح در پاسخ به سوالی درباره مهم‌ترین نقاط اختلافی بین مصر و ایران که مانع از بازگشت روابط به حالت عادی آنها می‌شود، گفت: «سیاست‌های منطقه‌ای ایران، اصرار بر تحمیل نفوذ خود در کشورهای عربی، و همچنین روابط این کشور با حوثی‌ها و تأثیر آن بر امنیت کشتیرانی در دریای سرخ و کانال سوئز که به اقتصاد مصر آسیب می‌رساند.»
این کارشناس درباره موانع دیگر گفت: «رویکرد متفاوت ایران در مدیریت درگیری عربی-اسرائیلی و قضیه فلسطین است که مانع از تلاش‌های مصر برای برقراری صلح می‌شود. علاوه بر این، اختلاف نظر بین ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج در مورد مسائل امنیتی منطقه که به امنیت ملی مصر مرتبط است و همچنین تلاش‌های ایران برای توسعه توانایی‌های تسلیحاتی خود که نگرانی‌هایی را در بین کشورهای همسایه ایجاد می‌کند، از دیگر موانع به شمار می‌روند.»
تمایل ایران به احیای روابط با مصر؛ گامی مهم برای ثبات منطقه
دلایل تمایل ایران به احیای روابط با مصر:
- درک اهمیت و نقش مصر: «مبارک آل عاتی» نویسنده و تحلیلگر سیاسی سعودی، در گفتگوی اختصاصی با «العین نیوز»: گفت که ایران «به طور کامل از اهمیت و نقش مصر در منطقه آگاه است.»
- قناعت به نفع دوجانبه: آل عاتی معتقد است که هر دو کشور «به نفع خود و بر اساس عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر و احترام به حاکمیت ملی، به بازگشت روابط خود قناعت دارند.»
این کارشناس درباره پیشرفت در مذاکرات گفت که قاهره و تهران «فاصله زیادی را در زمینه تفاهم و مذاکره برای بازگشت روابط، همکاری اقتصادی، تجاری و گردشگری طی کرده‌اند.»
او درمورد نقاط اختلافی خاطرنشان کرد: «مسئله دخالت‌های ایران در امور عربی همچنان یک نقطه اختلاف سیاسی باقی مانده است، و همچنین هر دو کشور دیدگاه‌ها و سازوکارهای متفاوتی برای حل مناقشه در منطقه دارند.»
در همین حال، آل عاتی تأکید کرد: «تقارب مصر و ایران برای امنیت و ثبات منطقه، به ویژه پس از امضای توافق عربستان و ایران در پکن در ۱۰ مارس گذشته، که منطقه را وارد مرحله‌ای از تفاهم و همکاری کرد و فضایی را برای گفتگو در مورد مسائل منطقه‌ای فراهم کرد، حائز اهمیت است.»
تخفيف فشار بر ایران
دکتر وجدان عبدالرحمان، کارشناس مسائل ایران مقیم بریتانیا، در گفتگوی اختصاصی با «العین نیوز» معتقد است که تمایل ایران برای احیای روابط با مصر «ناشی از قناعت واقعی ایران نیست، بلکه تنها تلاشی برای کاهش فشار سیاسی و دیپلماتیک بر این کشور در سایه انزوای سیاسی بین‌المللی است.»
او بر این باور است که «اگر تهران در ساخت روابط با مصر جدیت دارد، نباید از نظر اقتصادی بر قاهره فشار وارد کند، زیرا حمایت تهران از حوثی‌ها از طریق کانال سوئز به اقتصاد مصر آسیب رسانده است.»
عبدالرحمن معتقد است که بعید به نظر می‌رسد نقاط اختلاف بین مصر و ایران به سرعت حل شود و گفت: «از جمله نقاط اختلاف بزرگ، جنگ غزه و نقش ایران در آن است. علاوه بر این، تهران پس از دریای سرخ به دنبال پایگاهی در دریای مدیترانه است و قاهره از این نیات آگاه است.»
روابط مصر و ایران پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ و امضای معاهده صلح بین مصر و اسرائیل رو به وخامت گذاشت.
از آن زمان، تماس‌ها از طریق دفاتر حافظ منافع، که کمترین سطح نمایندگی دیپلماتیک است، انجام می‌شود.
