اختصاصی| اظهارات جنجالی کارگردان ایرانی درخصوص ساخت فیلمهای زیرزمینی بدون حجاب اجباری
العین فارسی در گفتگویی اختصاصی با کارگردان سینمای ایران حجت‌الله سیفی، درخصوص شرایط فیلمسازی در این کشور و دلایل ساخته‌شدن فیلمهای زیرزمینی بدون حجاب اجباری که اغلب در جشنواره‌های خارجی با اقبال مواجه می‌شوند، دست به شفاف‌سازی زد.
- از «شهره» تا «یارا»؛ مشهورترین هنرپیشه‌های ایرانی در هالیوود
- آثار سینمایی شما تا چه اندازه تحت تأثیر فرهنگ و سنت‌های ایرانی قرار گرفته و چگونه بین حفظ هویت فرهنگی و نوآوری هنری تعادل برقرار می‌کنید؟
پاسخ: سینمای ایران سینمای مستقل با تفکر و فرهنگ ایرانی است و هر فیلمساز ایرانی بر این اصول پایبند می‌باشد. بنابراین من هم از این تفکر و اندیشه ایرانی دور و بیگانه نیستم و همین تفکر و رویه را در فیلم‌هایم مد نظر دارم. چراکه برای همین ملت فیلم می‌سازم و برای معرفی فرهنگ و سینمای ایران به مردم جهان تلاش می‌کنم.
سنت، صنعت، فرهنگ و آئین کشورم را به دیگر کشورها منتقل نموده و نشان می‌دهم. چراکه ایران از قدمتی کهن و دیرینه برخوردار است و فرهنگ اسلامی هم آن را غنایی بیشتر بخشیده و هر فیلمساز و هنرمند ایرانی این مهم را فراموش نمی‌کند.
نوآوری میتواند در خدمت این اصول باشد و من هم آن را در نظر دارم. نوآوری نگاهی متفاوت و خلاق و آزموده‌هایی است که در تمام هنرها ازجمله موسیقی، نقاشی و تئاتر باعث جذابیت‌های امروزی خواهد شد و هر زمانی با نسل جدید که در جامعه پا به عرصه وجود می‌گذارد برای رشد و تکامل خود به آن نیاز دارد و نسل‌های آینده نوآوری همراهشان در زندگی و هنر متولد می‌شود. چرا که زائیده نیاز انسان‌ها در تمام جهان است. نوآوری قرار نیست که با سنت و فرهنگ مقابله کند بلکه میتواند در خدمت آن باشد و به اصالت و ارزش‌های فرهنگی و در نوع نگاه هنرمند به فرهنگ کشور و جامعه پیرامونش کمک کند تا هنرمند بهتر بتواند با جامعه و نسل جدید سخن بگوید و ارتباط برقرار نماید.
میتواند خوشایند باشد تا نسل جوان با گذشته و ارزش‌های فرهنگش رابطه برقرار کرده و خود را در جامعه کنونی باور کند و شکوه فرهنگی و گذشته تاریخی خود را فراموش نکند.
نوآوری و مدرن‌گرایی امریست اجتناب‌ناپذیر و به تناسب زمانه باعث تولد سبک‌ها در هنرهای مختلف می‌شود، همان‌گونه که سبک‌هایی چون کوبیسم در نقاشی و مکاتبی در سینما در ادوار گذشته پی نهاده شد. هرچند مخالفانی به دنبال داشت، کم‌کم پذیرفته شدند ولی ما نباید به بهانه نوآوری ارزش‌های انسانی و سنتی را تخریب کنیم.
نوآوری در هنر باعث رونق و پذیرش هنرمندان و ظهور فیلمسازانی با خلاقیت‌هایی جدید در میان مردم خواهد شد و موجب رونق اقتصادی که ضرورت سینما است می‌شود، بنابرین مردم بیشتری از آن استقبال خواهند نمود.
- نقش سینما را در شکل‌دهی به آگاهی اجتماعی چگونه می‌بینید و پیام‌هایی که می‌خواهید از طریق فیلم‌هایتان انتقال دهید، چیست؟
پاسخ: طرح نقشه برای بیان اتفاقات درونی شخصیت‌ها و حوادث پیش روی خواننده برای بیننده مانند یک فیلم است، با این تفاوت که بیننده آنچه را که ترسیم و تصویر کرده را درمیابد و گاه خود را در زمان و مکان آن قرار می‌دهد و با شخصیت‌هایش همزادپنداری می‌کند، ولی ادبیات ترسیم شخصیت‌ها و ساختارهای مکانی نوشته شده را خواننده با تجربه‌هایی از گذشته‌اش برای خود مجسم و از پیام‌هایی که در لابه‌لای گفتارهای شخصیت‌های داستان برداشت کرده با آن سرگرم شده و تفریح می‌کند و زمان را به پایان می‌برد و گاه آموخته‌های شخصیت‌های قصه و رمان برایش مهم و قابل مصرف می‌شود.
در همین راستا یک فیلمساز به مانند یک نویسنده داستان یا رمان است و من دوست دارم در فیلم‌هایم گرچه در زمینه‌های خانوادگی و سیاسی و حادثه‌ای باشد و یا کودک و نوجوان، رسالت انسانی‌ام که پیام‌رسانی و آگاهی‌بخشی قسمتی از چالش‌های زندگی آدم‌های پیرامون خود و جامعه ایرانی است را در آثارم ترسیم کرده و به بیننده انتقال دهم تا او، هم تفریح کند و سرگرم شود و هم بیهوده زمان را از دست نداده باشد.
متاسفانه امروزه سینمای جهان علاوه بر کارکردهای فرهنگی در سیاست هم وارد شده و بیشتر به این سبک توجه می‌شود و در غرب ابزاری در دست گروهی قرار گرفته که بخواهند به خواسته‌های سیاسی و تاثیرگذاری بر یک ملت یا جهان مسلط و کم‌کم از آن نگاه فرهنگی که فیلم در گذشته برگرفته از کتاب‌های ادبی و رمان‌های نویسندگان بزرگ جهان بود فاصله بگیرند.
اگرچه فیلمسازانی با ساختن فیلمهای مستند سعی در افشای بعضی از سیاست‌های مخرب سیاست‌مداران و دولت‌مردان حاکم بر جهان را دارند اما سینما هنوز میتواند کارکرد مفید و موثری را داشته باشد.
در ایران بعضا عده‌ای مایل‌اند نوعی سینمای خاص خود را دنبال کنند، هر چند با چالش‌های تولید و سرمایه‌گذاری و چالش های سیاسی روبرو می‌شوند و در این مسیر ضررهای فراوانی می‌کنند اما همچنان به این رویه ادامه می‌دهند، چون به ذایقه مخالفان ایران خوش می‌آید.
آن‌ها تلاش می‌کنند که در مقابل خواسته‌ها و سیاست‌های حکومتی حرکت کرده و موضوعات انتقاد‌کننده را برگزیده و باعث چالش‌هایی در تولید آن شوند و عمدتا این سوژه ها به‌مانند سوژه‌های خبری و قابل مصرف دوره محدود را خواهند داشت اما کشورهای مختلف از این ساخته‌ها استقبال می‌کنند.
یک فیلمساز وظیفه‌ای در برابر جامعه خود دارد و آن آگاهی‌بخشی به جامعه و انتقال پیام است.
اگرچه کشورهای دیگر از انتقال پیام سینماگران ایران انتظار دیگری دارند که با تحریک و تشویق آن‌ها و دعوتشان به جشنواره‌های خود سعی می‌کنند آن‌ها را ترغیب کنند تا چالش‌های اجتماعی ایران را به تصویر بکشانند. آن‌ها سعی می‌کنند ایران را در اذهان عمومی نامناسب نشان دهند و موجب آن شوند تا فیلمسازان جوان ایران نسبت به سیاست‌های کشورشان ساختارشکن عمل کنند، اما این گروه از فیلمسازان عده‌ای کم و محدود هستند که جایگاهی در سینمای حرفه‌ای ایران ندارند.
- با وجود چالش‌هایی که صنعت سینمای ایران با آن مواجه است، چگونه توانسته‌اید به تولید آثار خود ادامه دهید و چه توصیه‌ای برای کارگردانان جوان در ایران دارید؟
پاسخ: من نمی‌دانم شما چالش در سینمای ایران را چگونه می‌بینید و چه چیزهایی مدنظر شماست، ولی ایران کشوری است دارای سینمایی باهویت و همسایگانی که اکثرا فاقد سینما در حد ایران هستند که حتی بتوانند در جهان مطرح باشند.
سینمای ایران دارای دو موقعیت است.قبل از انقلاب که حتی در میان مردم ایران هم از موقعیت و جایگاهی برخوردار نبود و دوم سینمای مولود پس از انقلاب اسلامی که تاثیر بسزایی از انقلاب گرفت و با تایید رهبر انقلاب روح‌الله خمینی باعث سالم‌سازی و دوری از تاثیرپذیری سینمای مبتذل دیگر کشورها شد و برای خود دارای روش و رویه‌ای شد که با تکیه بر سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی خود، تولیدات آن رونق گرفت و از تولید پنج فیلم در سال به حدود شصت و پنج فیلم رسید و پایش در میان جشنواره‌های جهان باز شد و یکی پس از دیگری جوایزی از جشنواره‌ها را بدست آورد. این شاید خواسته اصلی نبود و نیست ولی سینمای ایران را با نوع نگاهش پذیرفتند.
هرچند که آنان دنبال ضربه‌زدن به مردم و انقلاب ایران بودند و هستند و تمایل دارند که از فیلم‌هایی با رویکرد به سیاه‌نمایی از جامعه ایران بهره بیشتری ببرند و آن فیلم را مطرح و بزرگ کنند.
مخالفت با آن موضوعی که در سینمای ایران بحث جدی در آن وجود ندارد، برای بعضی‌ها چالش‌برانگیز شده است. سینمای ما هم‌اکنون براساس برنامه‌های گذشته سیاست‌های فرهنگی تولیدات آن در حال انجام است. اگرچه بعضا برای عده‌ای از جوانان باعث مقابله با قوانین جاری ایران شده و این امر طبیعی است اما اکثر فیلمسازان حرفه‌ای چون گذشته بر همان اصول معتقد هستند که باید پایبند به ارزش‌های ملی، قومی، سنتی و دینی باشند که نشان از احترام به اکثر مردم ایران و جامعه مسلمان است. از بعد از انقلاب پذیرفته شده که حیا و عفت عمومی امری اجتناب‌ناپذیر است و باعث می‌شود فیلمهای فیلمساز ساختارشکن، جایی در سینمای گسترده و نمایش عمومی نداشته باشد و فیلمساز جوان غيرحرفه‌ای به فعالیت‌های غیرقانونی زیرزمینی پناه برده و کاری کند که دیگر کشورها از دیدن آثار او درباره موقعیت‌های اجتماعی و چالش‌های ایران خرسند شوند.
اصولا چالش برای هنرمند در تمام حکومت‌های جهان وجود دارد اما شکل‌های آن متغیر است. زیبایی تلاش هنرمندان در همین چالش و تعارض پدید می‌آید و من سعی کردم خود را از لابه‌لای این تعارض و چالش‌ها رها کنم که گاهی هم موفق شدم.
- آیا پروژه‌های آینده‌ای دارید که به موضوعات خاصی بپردازد که می‌خواهید بر آن‌ها تأکید کنید و چگونه با محدودیت‌هایی که ممکن است در پرداختن به این موضوعات با آن‌ها مواجه شوید، برخورد می‌کنید؟
پاسخ: پروژه‌ای سینمایی را در دست ساخت دارم که تایید و مجوز ساخت آن صادر شده است. این پروژه بخشی از زندگی پیامبر در صدر اسلام است. فیلمی تاریخی درباره اتفاقات بعد از فرستادن سفیر پیامبر به دربار خسروپرویز پادشاه ایران است که البته با چالش‌های تولیدی خاص خودش همراه است و در تلاش هستم تا بتوانم به عنوان محصولی مشترک با یکی از کشورهای همسایه آن را تولید کنم.
محدودیتی که شما طرح کردید به این بستگی دارد که محدودیت را چگونه تعریف کنیم. محدودیت سیاسی یا مسئله حجاب که رسانه‌های مختلف و مخالف نگاهشان را به آن معطوف کرده‌اند. مسئله سیاسی شاید برای عده‌ای مهم و شاخص باشد و تمایل داشته باشند که روزمرگی خودشان را با نگاه‌های سیاسی به پایان برسانند و تولیدات آن‌ها در خارج از کشور تایید و مورد استقبال قرار بگیرد.
در همه کشورها قطعا برای همه هنرمندانشان محدودیت‌هایی را در نظر می‌گیرند که بر اساس قوانین آن کشور هر هنرمند و فیلمساز موظف است از آن پیروی کند تا فیلم و آثارش امکان نمایش عمومی را بدست آورد.
هنرمندان در هیچ کشوری رها شده نیستند، حتی در نشان دادن صحنه‌های مبتذل و خشن، و پیروی کردن از قوانین هر کشور توسط فیلم‌سازش برای او امنیت شغلی بوجود می‌آورد. وگرنه همان فیلمساز زیرزمینی باقی می‌ماند و فیلمسازانی که چنین قصدی را دارند در محدوده خودشان و خارج از کشور فعالیت می‌کردند و این حرکت امری اجتناب‌ناپذیر است و فیلمساز جوان راه موفقیت خود را در اینگونه فیلم‌ها می‌بیند. فیلمش که استقبال عموم مردم را در سینماها ندارد و صرفا مصرف جشنواره‌ها و کسب اعتبار خارجی است.
- نظر شما درباره گسترش تولید آثار سینمایی زیرزمینی که بدون رعایت حجاب اجباری ساخته و در خارج از ایران اکران می‌شوند چیست؟
پاسخ: در هر حال هر فیلمسازی مختار است هرگونه بخواهد فیلم بسازد و فعالیت اجتماعی داشته باشد که این به اهداف و افکار او بستگی دارد. با این حال گسترش افکار او از جایگاه مردمی برخوردار نیست و نخواهد بود و هیچ‌وقت جایگاهی در تاریخ سینما نخواهد داشت و فیلمهای آن‌ها مثل خبرها تاریخ مصرف خواهند داشت و از ذهن مردم پاک می‌شوند. هر چند فعالیت آن‌ها تاثیر آنی خواهد داشت که امری اجتناب‌ناپذیر است.
البته اینگونه فیلمسازان که جوان هستند در هر حال وجود دارند و تلاش می‌کنند نگاه خود را به جامعه تحمیل کنند و این مجادله افکار در تمام جوامع وجود دارد.
هنرمند و فیلمساز متعهد، با مردم و جامعه‌ای است که بتواند ماندگاری طولانی داشته باشد، مجله باشد نه روزنامه که عمدتا اینگونه تولیدات مصرف خارجی دارند که تعداد آن‌ها آنقدر مشکل ساز نیست که قابل طرح شدن باشند، هر چند که برای کشورهای مخالف ایران مهم هستند و این کارها شاید از نظر آن‌ها یک نوع مبارزه است، ولی فیلمهای زیرزمینی عمدتا توسط کارگردان‌های غیرحرفه‌ای ساخته می‌شوند که در سینمای ایران راهی ندارند که اقدام به تولیدات اینگونه فیلم‌ها می‌کنند.
- به نظر شما جایگاه سینمای ایران در جهان کجاست؟ آیا فیلمهای ایرانی قابلیت رقابت با آثار روز جهان را دارند؟
پاسخ: هر سینمایی در کشور خودش دارای جایگاهیست و ما قرار نیست رقابت کنیم چرا که ما دارای یک دیدگاه و برخوردار از ارزش‌های انسانی هستیم و به نوعی سینمای خاص خود را داریم که میان سینماهای کشورهای دیگر قابل احترام و ستایش است و به همین دلیل فیلمهای ایرانی در خیلی از جشنواره‌ها به نمایش در می‌آیند، اگرچه کمتر به نمایش عمومی در کشورها گذاشته می‌شوند و این را هم می‌دانیم که سینمای جهان غرب زیر تسلط افکار و اقتصاد اسرائیلی‌ها اداره می‌شود و اجازه حضور ایران و فعالیت‌های جهانی را به آن نخواهند داد.
مافیای هالیوود و اسرائیلی‌ها مانع از برجسته‌شدن فیلم‌هایی که دارای تفکر و نشانی از انسانیت و حق‌خواهی و عدالت باشند هستند. پس ما بیشتر به ارزش‌ها و معیارهای انسانی و بشر دوستانه خودمان که منشأ تاریخی و دینی دارند پایبندیم و چنانچه آنان علاقمند به این سینما و این نوع نگاه باشند با ما رابطه ایجاد می‌کنند.
مسئله‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد عدم توجه و بهره‌گیری کشورهای همسایه بخصوص کشورهای خلیج که اعتقادات جامعه آن‌ها با ما نزدیک است به سینمای ایران است. آن‌ها می‌توانند با ما رابطه‌ای بهتر در این زمینه داشته باشند چون همان ارزش‌های قومی و ملی و مذهبی را که آنان دارند ما نیز داریم.
