مسئله ایران در حال تشدید است؛ بازگشت تحریم‌های بین‌المللی به چه معناست؟
نامه‌ای که توسط بریتانیا، فرانسه و آلمان به شورای امنیت سازمان ملل ارسال شده و توسط رویترز مشاهده شده است، نشان می‌دهد که این سه کشور روز پنجشنبه فرآیندی ۳۰ روزه را برای اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران آغاز کرده‌اند.
این سه کشور که به عنوان تروئیکای اتحادیه اروپا شناخته می‌شوند، پس از متهم کردن ایران به عدم پایبندی به توافق سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی با هدف جلوگیری از توسعه سلاح هسته‌ای، این تصمیم را گرفتند.
توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران چیست؟
بسیاری از کشورها گمان می‌کنند که ایران به دنبال سلاح‌های هسته‌ای است، اتهامی که تهران آن را رد می‌کند.
ایران در سال ۲۰۱۵ با بریتانیا، آلمان، فرانسه، ایالات متحده، روسیه و چین به توافقی موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دست یافت. این توافق، تحریم‌های سازمان ملل، ایالات متحده و اروپا علیه تهران را در ازای محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای‌اش لغو کرد.
شورای امنیت سازمان ملل متحد در قطعنامه‌ای که در جولای ۲۰۱۵ تصویب شد، این توافق را تأیید کرد. این قطعنامه قرار است در ۱۸ اکتبر منقضی شود و هر یک از طرف‌های توافق هسته‌ای می‌توانند «بازگشت سریع» تحریم‌ها علیه ایران را فعال کنند.
«بازگشت سریع» چیست؟
طبق توافق ۲۰۱۵، فرآیندی به نام «بازگشت سریع» وجود دارد که سازمان ملل متحد می‌تواند علیه ایران از آن استفاده کند.
اگر طرف‌ها نتوانند ادعاهای «عدم اجرای قابل توجه» را حل کنند، این فرآیند می‌تواند در شورای امنیت سازمان ملل متحد با ۱۵ عضو آغاز شود.
اکنون که این روند آغاز شده است، شورای امنیت باید ظرف ۳۰ روز در مورد قطعنامه‌ای برای ادامه لغو تحریم‌ها علیه ایران رأی‌گیری کند. این امر مستلزم ۹ رأی موافق و عدم وتو از سوی هیچ یک از اعضای دائم است.
اگر ۹ عضو یا بیشتر، از اعضای شورا به تمدید لغو تحریم‌ها رأی مثبت دهند، بریتانیا و فرانسه می‌توانند این قطعنامه را وتو کنند.
اگر این قطعنامه تصویب نشود، تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در اواخر سپتامبر، ۳۰ روز پس از شروع روند بازگشت فوری تحریم‌ها، دوباره اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای امنیت اقدامات بیشتری انجام دهد.
این تحریم‌ها چیست؟
اگر تحریم‌ها دوباره اعمال شوند، تمام اقدامات اعمال شده توسط شورای امنیت علیه ایران در شش قطعنامه از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ بازخواهند گشت.
این اقدامات شامل موارد زیر است:
- تحریم تسلیحاتی
- ممنوعیت غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم
- ممنوعیت پرتاب‌ها و سایر فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک قادر به حمل سلاح‌های هسته‌ای، و همچنین ممنوعیت انتقال فناوری و کمک‌های فنی موشک‌های بالستیک
- مسدود کردن هدفمند دارایی‌ها در سطح جهانی و ممنوعیت سفر افراد و نهادها از ایران
- اجازه دادن به کشورها برای بازرسی محموله‌های ایران ایر و خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران برای یافتن کالاهای ممنوعه
آیا می‌توان از بازگشت تحریم‌ها جلوگیری کرد؟
تروئیکای اروپایی پیشنهاد تمدید محدودی برای مکانیسم بازگشت تحریم‌ها داده است.
این سه کشور در نامه‌ای به شورای امنیت در این ماه نوشتند: «این تمدید برای فراهم کردن زمان بیشتر برای مذاکرات با هدف انعقاد یک توافق جدید، ضمن حفظ احتمال اعمال مجدد تحریم‌های مرتبط علیه ایران برای جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای، اعطا خواهد شد.»
اگر ایران موافقت کند، شورای امنیت باید قطعنامه جدیدی را تصویب کند.
در اقدامی غیرمنتظره، روسیه و چین روز یکشنبه پیش‌نویس قطعنامه‌ای را در شورای امنیت توزیع کردند که توافق هسته‌ای را تا ۱۸ آوریل ۲۰۲۶ تمدید می‌کند.
با این حال، متن تهیه شده توسط مسکو و پکن شامل عباراتی است که یک دیپلمات ارشد روسی، که نخواست نامش فاش شود، به رویترز گفت که مانع از اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران توسط تروئیکای اروپایی می‌شود.
هنوز مشخص نیست که پیش‌نویس قطعنامه چه زمانی می‌تواند به رأی گذاشته شود.
نقش ایالات متحده در توافق هسته‌ای چیست؟
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، پس از آنکه آن را «بدترین توافق تاریخ» نامید، در سال ۲۰۱۸، در دوره اول ریاست جمهوری خود، کشورش را از این توافق خارج کرد و تمام تحریم‌های ایالات متحده علیه تهران را بازگرداند.
در پاسخ، ایران شروع به دور شدن از تعهدات خود ذیل این توافق کرد.
در ماه فوریه، ترامپ کمپین «فشار حداکثری» علیه ایران را دوباره برقرار کرد.
او گفت که پذیرای توافق است، اما همچنین تهدید کرد که اگر ایران با پایان دادن به برنامه هسته‌ای خود موافقت نکند، از نیروی نظامی استفاده خواهد کرد.
ایران چه می‌کند؟
توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ تصریح می‌کند که ایران هرگونه اعمال مجدد تحریم‌ها را «به عنوان دلیلی برای توقف کامل یا جزئی اجرای تعهدات خود ذیل برنامه جامع اقدام مشترک» تلقی خواهد کرد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل متحد (IAEA) گزارش داد که ایران «به طور تهاجمی» غنی‌سازی اورانیوم خود را تا ۶۰ درصد خلوص، نزدیک به سطح ۹۰ درصد مورد استفاده در مواد درجه تسلیحاتی، تسریع می‌کند.
کشورهای غربی می‌گویند نیازی به غنی‌سازی اورانیوم تا چنین سطح بالایی برای مصارف غیرنظامی نیست و هیچ کشور دیگری بدون تولید بمب هسته‌ای این کار را انجام نداده است. ایران معتقد است که برنامه هسته‌ای آن صلح‌آمیز است.
موضع روسیه و چین، متحدان استراتژیک ایران، چیست؟
روسیه و چین معتقدند که تروئیکای اروپایی از روند حل اختلاف مندرج در توافق هسته‌ای پیروی نکرده است. تروئیکای اروپایی با آنها مخالف است.
مسکو و پکن می‌گویند که این سه کشور قادر به اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل نیستند زیرا به تعهدات خود ذیل توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ عمل نکرده‌اند.
اگرچه روسیه و چین در شورای امنیت از حق وتو برخوردارند، اما نمی‌توانند مانع از اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران شوند. با این حال، آنها می‌توانند از اجرای تحریم‌ها خودداری کنند و هرگونه تلاش شورای امنیت برای مجازات آنها به دلیل انجام این کار را وتو کنند.
چرا ایالات متحده و ایران مذاکره نمی‌کنند؟
مذاکرات غیرمستقیم بین تهران و دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور سابق، پیشرفتی نداشته است.
از ماه آوریل، ایران و ایالات متحده مذاکرات غیرمستقیمی را با هدف یافتن یک راه حل دیپلماتیک جدید برای برنامه هسته‌ای ایران انجام داده‌اند.
ایالات متحده می‌خواهد اطمینان حاصل کند که ایران نمی‌تواند سلاح هسته‌ای بسازد.
این مذاکرات پس از بمباران تأسیسات هسته‌ای و موشکی بالستیک ایران توسط اسرائیل و ایالات متحده در ماه ژوئن به حالت تعلیق درآمد.
بازی دو سر باخت
حتی اگر در موقعیتی خیالی، جمهوری اسلامی در این فرصت ۳۰ روزه چنان نرمشی و چرخشی نشان دهد که هم اروپا و هم آمریکا و اسرائیل را راضی کند، باز هم باید هزینه‌هایی چنان بزرگ را بپردازد که کنار زدن خامنه‌ای از رهبری، اولین و کوچک‌ترین آنها به حساب آید.
به‌نظر نمی‌رسد جمهوری اسلامی حتی بعد از شکست حقارت‌بار در جنگ ۱۲ روزه هنوز آماده تن دادن به تسلیم آن هم چنین عیان و پرهزینه باشد. اگر رخدادی غیرمنتظره روی ندهد، در پایان مهلت ۳۰ روزه‌ای که وجود دارد باید شاهد بازگشت تحریم‌های گسترده و متنوع سازمان ملل بود.
