کشف کتیبهای اسرارآمیز در خوزستان؛ روایت آیینی نبرد با موجودی سهسر
کشف یک کتیبۀ سنگی اسرارآمیز از دوره عیلامیها در ارتفاعات منار شهرستان اندیکا در استان خوزستان، توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است.
این نقشبرجسته که صحنهای آیینی با حضور قهرمانی برهنه و موجودی مارمانند با سه سر را نمایش میدهد، از سوی متخصصان بهعنوان نشانهای مهم از باورهای دینی و تعاملات فرهنگی عیلامیان ارزیابی میشود. شباهتهای نمادین این صحنه با روایتهای اسطورهای مدیترانهای، بهویژه نبرد هرکول با هیدرا، بر اهمیت این یافته افزوده است.
این کتیبه در کوه منار شناسایی شده و میتواند اطلاعات تازهای درباره سنتهای هنری و مذهبی عیلامیان در منطقه مرکزی زاگرس ارائه دهد.
ایوب سلطانی، مدیر پایگاه ملی منظر فرهنگی و صنعتی مسجدسلیمان، این اثر را یکی از متمایزترین کتیبههای سنگی عیلامی دانسته و گفته است ترکیببندی و شیوه تصویرسازی آن احتمالاً به صحنهای آیینی یا اسطورهای اشاره دارد که در عین تأثیرپذیری از سنتهای گستردهتر مدیترانهای، در چارچوب باورهای محلی شکل گرفته است.
تمدن عیلامی بین سده دوم پیش از میلاد تا اوایل سده سوم میلادی بهصورت دولتی خودمختار یا نیمهخودمختار در منطقه سوسیانا، هممرز با خوزستان امروزی، حضور داشت. هرچند این تمدن از نظر سیاسی تحت نفوذ اشکانیان بود، اما هویت منطقهای و زبان هنری خاص خود را حفظ کرد. شواهد تاریخی نشان میدهد عیلامیان نقش واسطهای مهم در انتقال عناصر هنری و نمادین به دورههای اشکانی و سپس ساسانی ایفا کردهاند.
در دهههای اخیر، کشف سکونتگاهها، زیارتگاهها و کتیبههای متعدد در ارتفاعات بختیاری، گستره نفوذ و تداوم سنتهای عیلامی را نشان داده است. با این حال، کتیبۀ منار به دلیل موضوع کمنظیر خود جایگاهی برجسته دارد. این نقشبرجسته بر سطحی نامنظم با ابعاد حدود ۷۰ در ۸۱ سانتیمتر حک شده و با وجود فرسایش و آسیبهای آگاهانه، سه شخصیت اصلی آن همچنان قابل تشخیص هستند.
در سمت چپ، مردی نیرومند و برهنه در نمای سهچهارم دیده میشود که جسمی گرد را در دست راست بالا برده و با دست چپ گلوی شخصیت مرکزی را گرفته است. شخصیت میانی، موجودی مارمانند با سه سر و طولی حدود ۸۳ سانتیمتر است؛ عنصری که در هنر عیلامی بهندرت دیده میشود. در سمت راست نیز مردی با پوشش اشکانی و حالتی کاهنگونه به تصویر کشیده شده است.
پژوهشگران معتقدند این صحنه بهجای تقلید مستقیم از اسطورههای یونانی، بازتفسیری محلی از مضامین اسطورهای رایج بوده و نقش عیلامیان را بهعنوان واسطه فرهنگی میان سنتهای ایرانی، بینالنهرینی و مدیترانهای نشان میدهد. این کتیبه که در نشریه علمی بینالمللی Sinos Persicus منتشر شده، بهدلیل فرسایش سطحی نیازمند حفاظت فوری، مستندسازی دیجیتال و اسکن لیزری دقیق معرفی شده است.
