پایان رسمی برجام: آیا تهران به میز مذاکره بازمیگردد؟

وزارت خارجه ایران روز شنبه اعلام کرد که این کشور دیگر به هیچیک از محدودیتهای مندرج در توافق هستهای ۲۰۱۵ پایبند نیست، زیرا مدت اعتبار آن پس از گذشت ده سال به پایان رسیده است.
در بیانیه این وزارتخانه آمده است «تمام تدابیر و سازوکارهای مندرج در توافق از جمله محدودیتهای برنامه هستهای، منقضی شدهاند»، اما در عین حال بر «پایبندی اصولی ایران به دیپلماسی» تاکید شده است.
توافق هستهای میان ایران و قدرتهای جهانی شامل ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان در سال ۲۰۱۵ میلادی با هدف اطمینان از ماهیت صلحآمیز برنامه هستهای ایران در ازای لغو تحریمهای اقتصادی برقرار شد. اما خروج واشینگتن از توافق در سال ۲۰۱۸ به تصمیم دونالد ترامپ و بازگرداندن تحریمها، موجب کاهش تدریجی تعهدات ایران و در نهایت پایان رسمی محدودیتها شد.
با آنکه طبق تصمیم اولیه شورای امنیت، این توافق قرار بود در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ بهطور رسمی منقضی شود، اما تمدید تحریمهای سازمان ملل در ۲۸ سپتامبر گذشته عملاً آن را از پیش بیاثر کرده بود. سه کشور اروپایی شامل فرانسه، بریتانیا و آلمان خواستار بازگرداندن این تحریمها شدند و ایران را به نقض توافق از طریق افزایش ذخایر اورانیوم غنیشده بیش از ۴۰ برابر سقف تعیینشده متهم کردند.
به گفته وزارت خارجه ایران، با پایان همه محدودیتها، کشور «آزادانه برنامه هستهای خود را بر اساس نیازها و تصمیمات ملی ادامه خواهد داد» و در عین حال «درهای دیپلماسی همچنان باز است». این موضع در حالی بیان میشود که در ماه ژوئن گذشته، همزمان با تشدید تنشها، حملات اسرائیل با حمایت آمریکا به تأسیسات صنعتی و هستهای ایران منجر به کشته شدن حدود هزار نفر شد.
در سوی دیگر، کشورهای اروپایی هفته گذشته از عزم خود برای ازسرگیری گفتوگوها با ایران برای رسیدن به توافقی جامع و قابل راستیآزمایی خبر دادند. اما عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، این پیشنهاد را ناکارآمد دانست و گفت «هیچ نتیجه مثبتی از مذاکراتی که مشابه آن تاکنون انجام نشده، متصور نیست».
دونالد ترامپ نیز ابراز تمایل کرده که توافقی تازه برای صلح با ایران شکل گیرد، اما عراقچی با اشاره به نقش آمریکا در حملات اخیر تأکید کرد «دستی که در بمباران ایران نقش داشته، قابل اعتماد نیست». کارشناسان از جمله علی واعظ و کیلسی داونپورت معتقدند که با مرگ این توافق، احتمال طرح ایدههای تازه افزایش یافته، اما در غیاب مذاکرات مستقیم و حضور بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی، خطر درگیری دوباره همچنان بالا باقی مانده است.