ششمین سالگرد خروج ترامپ از برجام
۶ سال قبل در روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (می ۲۰۱۸) دونالد ترامپ رییس‌جمهور پیشین آمریکا تصمیم گرفت تا به‌صورت یکجانبه از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ این کشور با ایران و ۵ کشور دیگر خارج شود.
رئیس‌جمهور آمریکا در جریان سخنرانی ۱۱ دقیقه‌ای خود، اعلام کرد که کشورش از برجام خارج شده و تحریم‌هایی که در چهارچوب این توافق لغو شده بودند را بار دیگر علیه تهران به اجرا می‌گذارد. وی در این سخنرانی متذکر شد: «برای من واضح است که ما نمی‌توانیم از ساخت بمب هسته‌ای ایران تحت ساختار فاسد و پوسیده توافق فعلی جلوگیری کنیم.»
برجام در تیرماه ۱۳۹۴ (ژوئن ۲۰۱۵) میان ایران و گروه ۱+۵ امضا و در دی‌ماه همان سال (ژانویه ۲۰۱۶) اجرایی شد. هرچند آمریکا از همان ابتدا به‌رغم حمایت سیاسی از این توافق، بار‌ها از سوی ایران به نقض آن متهم شد، اما کمتر کسی گمان می‌کرد که واشنگتن از توافقی که پشتوانه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را دارد، خارج شود.
جو بایدن در کمپین انتخابات ریاست‌جمهوری و ابتدای دولتش، قول داد که دوباره این توافق را بررسی کند و تلاش کند تا این توافق را احیا کند. با این حال، بایدن در سال ۲۰۲۲ با توجه به حمایت ایران از روسیه در برابر اوکراین و حمایت از نیروهای ضداسرائیلی در آخرین درگیری خاورمیانه این توافق را «مرده» خواند.
به نوشته رزالین کارول در وبسایت اندیشکده استیمسون، برخلاف تصور جواد ظریف وزیر امور خارجه وقت ایران که در طول مذاکرات و حتی بعد از آن، به بهتر شدن روابط ایران و آمریکا بسیار امیدوار بود، برجام رابطه بد دو کشور در طی چند دهه را بدتر از پیش کرد.
پس از خروج آمریکا از برجام، ایران به مدت یک سال پایبندی خود به تعهدات را حفظ کرد، اما با بیشتر شدن تنش‌ها در منطقه به دنبال ترور قاسم سلیمانی غنی‌سازی اورانیوم را از سر گرفت.
نقص اساسی در برجام، عدم تعادل عمیق در اعمال مشوق‌ها و مجازات‌ها بود. ایران باید موافقت می‌کرد که برنامه هسته‌ای خود را از بین ببرد، در حالی که ایالات متحده فقط باید بخشی از تحریم‌های ایران را تعلیق می‌کرد.
باتوجه به زیان ۱۰۰ میلیاردی ایران که در اثر اعمال تحریم‌ها حاصل شده بود، مقامات این کشور ترجیح دادند غنی‌سازی و ذخایر اورانیوم خود را به شدت محدود کنند، سانتریفیوژهای خود را برچیده و کاهش دهند و با نظارت سرزده بی‌سابقه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) نیز موافقت کنند. این در حالی بود که هیچ پیامد و فشاری آمریکا را در خروج از برجام تهدید نمی‌کرد.
با توجه به قدرت و نفوذ جهانی ایالات متحده، خروج این کشور از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها، دیگر کشورها به‌ویژه شرکای اروپایی را مجبور کرد تا شکست این توافق را بپذیرند.
طرف‌های ایرانی و آمریکایی در سال ۲۰۲۳ به درک مشترکی دست یافتند که انباشت اورانیوم بسیار غنی شده در ایران را کند کرد و در ازای آزادسازی برخی از درآمدهای نفتی ایران در بانک‌های کره جنوبی و انتقال پول به قطر، پنج شهروند آمریکایی دوتابعیتی آزاد شدند. هرچند که به دلیل وقوع جنگ در غزه، هنوز دسترسی به این منابع مالی برای ایران میسر نشده است.
کارشناسان هسته‌ای از ایران، آمریکا و اروپا راه‌های دیگری برای تجدید برنامه هسته‌ای ایران و تنش‌های آمریکا و ایران را مورد بحث قرار داده‌اند که یکی از آن‌ها، عقب‌نشینی هسته‌ای بزرگ‌تر از سوی ایران، در ازای لغو پیوسته تحریم‌های بیشتر از طرف آمریکاست که باتوجه به نزدیک شدن به پایان دوره ریاست‌جمهوری بایدن و احتمال بالای قدرت گرفتن ترامپ و همچنین درگیری‌ها و تنش‌های فعلی در منطقه بعید به نظر می‌رسد توافقی جدید صورت گیرد. ضمن اینکه با اتفاقاتی که در ۶ سال گذشته در پی خروج آمریکا از برجام رخ داد، ایران در مذاکرات حدید بسیار محتاط‌تر عمل خواهد کرد.
