نطنز و فردو: گنجینه هسته‌ای «زیرزمینی امن» ایران
ایران روز پنجشنبه در واکنش به قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که «عدم پایبندی» ایران به تعهدات هسته‌ای‌اش را محکوم می‌کرد، از «ساخت یک کارخانه غنی‌سازی اورانیوم جدید در مکانی امن» خبر داد.
به گزارش خبرگزاری میدل ایست نیوز، ایران روز پنجشنبه در واکنش به تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر محکومیت «عدم پایبندی» ایران به تعهدات هسته‌ای خود، از «ساخت یک کارخانه جدید غنی‌سازی اورانیوم در مکانی امن» خبر داد.
به گزارش خبرگزاری‌های ایران، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، گفت که «سایت غنی‌سازی جدید از قبل ساخته شده و پس از تأمین تجهیزات، آماده بهره‌برداری است.»
با این تأسیسات جدید، تعداد تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در ایران به سه مورد افزایش یافته است. در حالی که مقامات ایرانی مکان و اندازه تأسیسات جدید را مخفی نگه داشته‌اند، این گزارش دو تأسیسات دیگر را برجسته می‌کند.
تأسیسات نطنز
تأسیسات نطنز که با نام تأسیسات «شهید مصطفی احمدی روشن» نیز شناخته می‌شود و به نام دانشمند هسته‌ای ایرانی که در سال ۲۰۱۲ توسط اسرائیل ترور شد، نامگذاری شده است، مهمترین تأسیسات ایران برای غنی‌سازی اورانیوم است. این تأسیسات شامل بیشترین تعداد سانتریفیوژهای مورد استفاده در غنی‌سازی است و ظرفیت کار با ۵۴۰۰۰ سانتریفیوژ را دارد. این تأسیسات در منطقه نطنز استان اصفهان، بیش از ۲۲۰ کیلومتر از تهران فاصله دارد.
بخش‌هایی از سالن‌های غنی‌سازی اورانیوم در نطنز ۴۰ تا ۵۰ متر زیر زمین قرار دارند. با این حال، موقعیت آن‌ها در یک بیابان باز، آن‌ها را در برابر حملات هوایی آسیب‌پذیر می‌کند، به خصوص با توجه به تهدیدات مداوم اسرائیل و آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران. با این حال، در سال ۲۰۲۲، ایران شروع به حفر یک شبکه تونل عظیم در جنوب تأسیسات نطنز کرد. نیویورک تایمز در آن زمان آن را بزرگترین تلاش ایران تا به امروز برای ساخت تأسیسات هسته‌ای زیرزمینی جدید که قادر به مقاومت در برابر بمب‌ها و حملات سایبری باشد، توصیف کرد.
سازمان انرژی اتمی ایران گزارش‌های مربوط به سازه‌های جدید تقویت‌شده در جنوب نطنز را تأیید کرد و اظهار داشت که هدف آن‌ها افزایش اقدامات امنیتی بوده است. کارخانه تولید سانتریفیوژ تسا که پیش از این در منطقه کرج، غرب تهران، واقع شده بود، پس از هدف قرار گرفتن این کارخانه در سال ۲۰۲۱، به این تأسیسات منتقل شد.
فریدون عباسی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران، نماینده مجلس، در اوایل ماه می ۲۰۲۱ فاش کرد که تأسیسات نطنز در ۱۵ سال گذشته مورد «پنج عملیات خرابکارانه بزرگ» قرار گرفته است و حملات «کوچک» دیگری نیز در این تأسیسات گزارش شده است. حملات «خرابکارانه» به تأسیسات هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۰ با حملات سایبری آغاز شد. ویروس استاکس‌نت، که به عنوان خطرناک‌ترین ویروس نظامی طبقه‌بندی می‌شود، بزرگترین تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم کشور در نطنز و راکتور هسته‌ای بوشهر در نزدیکی خلیج عربی را هدف قرار داد.
تأسیسات فردو
تأسیسات فردو مستحکم‌ترین تأسیسات هسته‌ای ایران محسوب می‌شود. مقامات هسته‌ای ایران آن را در عمق ۹۰ متری کوه‌هایی به همین نام در استان قم، واقع در بین اصفهان و تهران، در ۱۶۰ کیلومتری پایتخت ایران ساخته‌اند.
این تأسیسات تا سپتامبر ۲۰۰۹، زمانی که اطلاعات فاش شده ایالات متحده و فرانسه آن را لو داد ناشناخته بود. دولت ایران سپس اعلام کرد که این تأسیسات را در اعماق کوه‌ها ساخته است تا اورانیوم را برای محافظت از امنیت شهروندان و به عنوان اقدامی احتیاطی در برابر حمله هوایی احتمالی غنی‌سازی کند. در ۹ ژانویه ۲۰۱۱، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) اعلام کرد که ایران برای اولین بار در تأسیسات فردو، اورانیوم را تا ۲۰٪ خلوص غنی‌سازی کرده است که این امر انتقاد ایالات متحده، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل را برانگیخت.
توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، ایران را از غنی‌سازی اورانیوم در تأسیسات فردو منع کرد و به آن اجازه داد تا فقط در تأسیسات نطنز تا ۳.۶۷٪ غنی‌سازی کند. با این حال، به عنوان بخشی از مرحله چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای تهران، که از ۶ نوامبر ۲۰۱۹ در پاسخ به پیامدهای خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای ۲۰۱۸ اجرایی شد، تأسیسات حساس فردو را فعال کرد و غنی‌سازی اورانیوم را با غلظت ۵ درصد از سر گرفت. در ۲۸ ژوئن ۲۰۲۲، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، اعلام کرد که تهران سرانجام سانتریفیوژهای جدید را در تأسیسات فردو راه‌اندازی کرده است.
پیش از این روز پنجشنبه، وزارت امور خارجه ایران و سازمان انرژی اتمی در بیانیه‌ای از «ساخت یک کارخانه غنی‌سازی اورانیوم جدید در مکانی امن و جایگزینی سانتریفیوژهای نسل اول با سانتریفیوژهای نسل ششم در تأسیسات فردو» خبر دادند. تهران در پاسخ به تصمیم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خاطرنشان کرد که «مقدمات لازم برای اجرای مراحل دیگری که بعداً اعلام خواهد شد نیز در حال انجام است.»
بیانیه ایران تصویب پیش‌نویس قطعنامه توسط ایالات متحده، فرانسه، بریتانیا و آلمان در شورای حکام را محکوم کرد و آن‌ها را به استفاده از این شورا به عنوان «ابزاری برای اهداف سیاسی» متهم کرد. این بیانیه تأکید کرد که تهران همواره به تعهدات خود تحت توافقنامه پادمان معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای پایبند بوده است. این بیانیه افزود که کشورهای غربی «گزارش سیاسی کاملاً جانبدارانه» آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را نادیده گرفته‌اند.
تهران در بیانیه خود به «سکوت چهار کشور در مورد برنامه هسته‌ای اسرائیل که خارج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و توسعه برنامه سلاح‌های کشتارجمعی آن باقی مانده است» پرداخت و تأکید کرد که آن‌ها «همچنین هیچ اقدامی علیه تهدیدهای این رژیم برای حمله به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز کشورهای عضو این معاهده انجام نداده‌اند.»
