آیا استفاده گسترده از هوش مصنوعی می‌تواند عملکرد مغز را تضعیف کند؟
از زمان راه‌اندازی چت‌جی‌پی‌تی در آبان ماه ۲۰۲۲، ابزارهای هوش مصنوعی به تدریج به بخشی از زندگی روزمره کاربران اینترنت تبدیل شده‌اند و نحوه جست‌وجوی اطلاعات، تحلیل داده‌ها و حتی تولید متن را دگرگون کرده‌اند. اما آیا استفاده از هوش مصنوعی برای مغز ضرر دار
هم‌زمان با گسترش این فناوری، پژوهشگران به بررسی پیامدهای آن بر توانایی‌های شناختی انسان روی آورده‌اند و نتایج اولیه برخی مطالعات، احتمال بروز اثرات منفی بر مغز را مطرح می‌کند.
یکی از تازه‌ترین پژوهش‌ها توسط گروهی از دانشمندان رسانه در مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) انجام شده است. این مطالعه که پیش‌نویس آن با عنوان «مغز شما هنگام کار با چت‌جی‌پی‌تی» منتشر شده، روی ۵۴ فرد آمریکایی ۱۸ تا ۳۹ ساله انجام گرفته است. شرکت‌کنندگان طی ۴ ماه موظف بودند ۴ متن مختلف بنویسند؛ یک بار با کمک چت‌جی‌پی‌تی، بار دیگر با جست‌وجو در موتورهایی مانند گوگل و یاهو، و یک بار نیز بدون استفاده از هیچ ابزار دیجیتال و صرفاً با اتکا به ذهن خود.
اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی مغز این افراد نشان داد که در ۳ مرحله نخست، گروهی که با چت‌جی‌پی‌تی می‌نوشتند کاهش قابل توجهی در اتصال الکتریکی مغز داشتند؛ این کاهش حتی از گروهی که با موتور جست‌وجو کار کردند نیز بیشتر بود. در مرحله پایانی، نقش گروه‌ها جابه‌جا شد و تنها ۱۸ نفر این مرحله را تکمیل کردند. نتایج نشان داد افرادی که پس از اتکا به چت‌جی‌پی‌تی مجبور به نوشتن بدون آن شدند، با افت شدید فعالیت مغزی، کاهش حس مالکیت متن و ضعف در یادآوری مطالب روبه‌رو شدند. پژوهشگران این وضعیت را «بدهی شناختی» نامیدند.
مطالعات دیگر نیز یافته‌های مشابهی ارائه می‌کنند. یک مقاله در سال ۲۰۲۵ نشان داده است که افراد به‌ویژه بین ۱۷ تا ۲۵ سال که بیشتر از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند، افت محسوسی در تفکر انتقادی دارند؛ پدیده‌ای که «واگذاری شناختی» نام گرفته و به معنای تکیه بر ابزار به جای تحلیل ذهنی است. مرور پژوهش‌های سال ۲۰۲۴ نیز هشدار می‌دهد که وابستگی به هوش مصنوعی می‌تواند به کاهش تمرکز، افت حافظه، ناتوانی در به‌کارگیری آموخته‌ها در موقعیت‌های جدید و حتی انزوای اجتماعی منجر شود.
با این حال کارشناسان تأکید می‌کنند که راه‌حل، «ترک کامل هوش مصنوعی» نیست، بلکه روش استفاده از آن اهمیت دارد. به گفته آن‌ها، زمانی که کاربر مراحل تحلیل، تصمیم‌گیری و حل مسئله را کاملاً به هوش مصنوعی واگذار نکند، این فناوری می‌تواند الهام‌بخش خلاقیت و ابزاری برای یادگیری عمیق‌تر باشد.
