تلبیه در حج چیست و چگونه باید آن را انجام داد؟
در ایام حج، صدای تلبیه از گوشه و کنار مشاعر مقدسه طنین‌انداز می‌شود. بر اساس احادیث نبوی، موجودات اطراف همچون سنگ و درخت و حتی خاک خشک نیز در این ذکر با حاجی همراهی می‌کنند.
پیامبر اکرم ﷺ فرموده‌اند: «هیچ مسلمانی نیست که لبیک بگوید، مگر این‌که هر آنچه در سمت راست و چپ اوست، از سنگ و درخت و خاک خشک، با او لبیک می‌گوید تا زمین به پایان برسد» [روایت ترمذی].
صیغه تلبیه چنین است: «لبیک اللهم لبیک، لبیک لا شریک لک لبیک، إن الحمد والنعمة لک والملک، لا شریک لک». این ذکر، شعار محرم در مسیر به سوی مشاعر مقدسه است. بنابر حدیثی از پیامبر ﷺ که در پاسخ به این پرسش که بهترین نوع حج کدام است، فرمودند: «العج و الثج»، یعنی بلند کردن صدا در تلبیه و ریختن خون قربانی.
سنت است که محرم در طول احرام، به ویژه هنگام تغییر مکان یا زمان، مانند بالا رفتن از ارتفاع یا پایین آمدن به دره، یا هنگام آمدن شب و روز، بر تلبیه خود بیفزاید. همچنین زنان حتی در حالت حیض نیز می‌توانند تلبیه بگویند. قطع تلبیه در عمره با دیدن کعبه و در حج با آغاز رمی جمره عقبه در روز نحر انجام می‌شود.
از اشتباهات رایج میان حجاج، ترک تلبیه، گفتن آن با صدای پایین (برای مردان)، نیت‌گذاری نادرست مانند گفتن «اللهم إني أريد العمرة» به‌جای «لبیک عمره»، و تکرار بی‌تدبر کلمات است. توجه به معانی الفاظ تلبیه، آن را از دل برمی‌خیزاند و معنای واقعی استجابت به ندای الهی را تحقق می‌بخشد.
شیخ احمد ممدوح از دارالافتاء مصر بیان کرده است که تلبیه به معنای پاسخ به دعوت خداوند است و در فقه، درباره وجوب یا سنت بودن آن اختلاف وجود دارد. اگرچه نیت قلبی برای احرام کافی است، افزودن تلبیه آن را کامل‌تر می‌سازد.
تکبیر نیز از شعائر بزرگ حج است و در مواضعی مانند دیدن کعبه، استلام حجرالاسود، عرفات، مشعر الحرام، و رمی جمرات مستحب است. پیامبر ﷺ فرمودند: «در میان ما برخی تلبیه می‌گفتند و برخی تکبیر، و کسی دیگری را انکار نمی‌کرد» [صحیح بخاری].
تلبیه به صورت جمعی نیز مورد تأیید علماست و بخشی از ذکر مشروع در دهه اول ذی‌الحجه به شمار می‌رود. حائض و جنب نیز از ذکر و تلبیه باز نمی‌مانند، و طبق سنت ابن‌عمر، ذکر پیامبر ﷺ در این حالت همان صیغه مشهور تلبیه بوده است.
