معضل بزرگ کودک‌همسری؛ ایران رکورددار ازدواج دختران در سنین پایین
ایران یکی از کشورهایی است که پایین‌ترین سن قانونی ازدواج را دارد، به طوری که ازدواج دختران از سن ۱۳ سالگی با رضایت ولی و حکم دادگاه امکان‌پذیر است.
این موضوع موجب شده که بسیاری از دختران نوجوان، بدون درک کافی از مسئولیت‌های زندگی مشترک، وارد ازدواج شوند و پیامدهای این تصمیم را تجربه کنند.
به گزارش روزنامه اطلاعات، چندی پیش ویدیویی از ازدواج یک دختر ۱۱ ساله در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که واکنش‌های گسترده‌ای را به دنبال داشت. برخی از تحلیلگران اجتماعی این موضوع را نشانه‌ای از روند افزایشی کودک‌همسری در ایران دانسته و تأکید کردند که این کودکان به بلوغ اجتماعی لازم نرسیده‌اند.
فاطمه موسوی ویایه، جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه زنان و خانواده، در تعریف کودک‌همسری به کنوانسیون حقوق کودک اشاره می‌کند که ازدواج زیر ۱۸ سال را کودک‌همسری می‌داند. با این حال، در قوانین ایران، کودک به فرد نابالغ گفته می‌شود و حداقل سن قانونی ازدواج دختران ۱۳ سال تعیین شده است. این در حالی است که در بسیاری از موارد، قوانین کیفری علیه پدرانی که دخترانشان را در سنین پایین به ازدواج وادار می‌کنند، اجرا نمی‌شود.
موسوی ویایه تأکید می‌کند که معمولاً از ازدواج نوجوانان به گونه‌ای صحبت می‌شود که گویی این ازدواج‌ها بر پایه علاقه دختران نوجوان به مردانی اندکی بزرگ‌تر از خود شکل گرفته است. در حالی که تحقیقات نشان می‌دهد بیش از ۹۰ درصد این ازدواج‌ها اجباری بوده و توسط پدران دختران ترتیب داده می‌شود. در اغلب موارد نیز فاصله سنی میان دختران و همسرانشان بیش از ۱۰ سال است.
او همچنین به تناقض در قوانین اشاره می‌کند و می‌گوید: «چگونه می‌توان پذیرفت که یک دختر ۱۵ ساله، که حتی اجازه افتتاح حساب بانکی یا فروش اموال خود را ندارد، از بلوغ عقلی و عاطفی لازم برای انتخاب همسر مادام‌العمر برخوردار باشد؟»
این پژوهشگر معتقد است که عوامل اقتصادی و فرهنگی، از جمله فقر و نگرانی‌های سنتی خانواده‌ها، از دلایل عمده گسترش کودک‌همسری در ایران هستند. برخی از خانواده‌ها به دلیل مشکلات مالی، ازدواج دخترانشان را راهی برای کاهش هزینه‌ها می‌دانند. علاوه بر این، ترس از روابط پیش از ازدواج، موجب می‌شود که برخی خانواده‌ها دختران نوجوان خود را در سنین پایین شوهر دهند.
طبق بررسی‌های انجام‌شده، ایران در کنار یمن و چند کشور آفریقایی، از جمله کشورهایی است که پایین‌ترین سن قانونی ازدواج را دارند. در حالی که برخی سیاست‌گذاران کودک‌همسری را به دلیل نرخ بالای فرزندآوری تأیید می‌کنند، کارشناسان تأکید دارند که افزایش جمعیت نیازی به کودک‌همسری ندارد و بارداری در سنین پایین می‌تواند به مشکلات جسمی و روانی جدی برای مادر و کودک منجر شود.
نتایج پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که تنها ۳.۲ درصد پاسخ‌دهندگان ازدواج دختران ۹ تا ۱۵ ساله را مناسب دانسته‌اند، در حالی که ۴۵.۵ درصد معتقد بودند سن ۲۱ تا ۲۵ سال برای ازدواج دختران مناسب‌تر است. این آمار نشان می‌دهد که افکار عمومی تا حد زیادی با کودک‌همسری مخالف است.
با این حال، آمار رسمی کودک‌همسری در ایران در سال‌های اخیر منتشر نشده است. پس از انتشار یادداشتی در روزنامه اعتماد در شهریور ۱۴۰۳ درباره این موضوع، گزارش شده که مسئولان تصمیم گرفته‌اند آمار جدیدی در این زمینه منتشر نکنند. منابع خبری نقل کرده‌اند که سازمان ثبت احوال از انتشار آمارهای مربوط به کودک‌همسری منع شده است.
طبق گزارش‌های پیشین، استان‌های خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و سیستان و بلوچستان بالاترین نرخ کودک‌همسری را در کشور دارند، در حالی که کمترین موارد ازدواج کودکان در استان‌های ایلام و سمنان ثبت شده است.
موسوی ویایه در پایان تأکید می‌کند که افزایش سن قانونی ازدواج به ۱۶ سال و جرم‌انگاری ازدواج‌های زیر این سن، می‌تواند گامی مؤثر در کاهش کودک‌همسری باشد. او همچنین پیشنهاد می‌دهد که امتیازات اقتصادی مانند وام ازدواج، به کودک‌همسران تعلق نگیرد تا از تشویق غیرمستقیم خانواده‌ها به این نوع ازدواج‌ها جلوگیری شود.
