جعفر پناهی: از دستیاری کیارستمی تا نخل طلا
جعفر پناهی، کارگردان برجسته و معترض ایرانی، با دریافت جایزه نخل طلای جشنواره کن، به یکی از معدود فیلمسازان جهان تبدیل شد که در تمام جشنواره‌های برتر اروپا جایزه اصلی را برده است.
پناهی در سال ۱۳۳۹ در شهر میانه متولد شد. او فعالیت سینمایی خود را با ساخت فیلم‌های کوتاه و دستیاریِ عباس کیارستمی و کامبوزیا پرتوی آغاز کرد.
او پس از یک نقش‌آفرینی کوتاه در زیر درختان زیتون کیارستمی، فیلمنامه بادکنک سفید را با او مشترکا نوشت و خود کارگردانی آن را بر عهده گرفت. او در سال ۱۳۷۲ به خاطر این فیلم برنده جایزه دوربین طلایی جشنواره کن شد.
او در ادامه برای فیلم دایره در سال ۱۳۷۸ برنده جایزه شیر طلایی جشنواره ونیز شد.
فیلم آفساید در سال ۱۳۸۴ جایزه خرس نقره‌ای جشنواره برلین و فیلم تاکسی در سال ۱۳۹۳ جایزه خرس طلایی برلین را برای او به همراه داشت.
او در سال ۱۳۸۹ به اتهام «تبلیغ علیه نظام» به شش سال حبس و ۲۰ سال ممنوعیت از فیلم‌سازی و خروج از کشور محکوم شد. با وجود این محدودیت‌ها، پناهی به‌صورت مخفیانه به ساخت فیلم ادامه داد و آثارش را به جشنواره‌های بین‌المللی ارسال کرد.
از جمله فیلم «این فیلم نیست» (۲۰۱۱) که به‌صورت مخفیانه از ایران خارج شد و در جشنواره کن به نمایش درآمد. «پرده»، «تاکسی» و «سه‌رخ» دیگر فیلم‌هایی بودند که او به صورت زیرزمینی ساخت و در جشنواره‌های اروپایی مورد تقدیر قرار گرفت.
در تیرماه ۱۴۰۱، پناهی پس از مراجعه به دادستانی تهران برای پیگیری وضعیت دو فیلم‌ساز بازداشت‌شده، خود نیز بازداشت و برای اجرای حکم قدیمی‌اش به زندان اوین منتقل شد. او در بهمن ۱۴۰۱ پس از اعتصاب غذا و فشارهای بین‌المللی، به‌طور موقت از زندان آزاد شد.
او در سال ۱۴۰۴، برای نخستین‌بار پس از ۱۵ سال، موفق به حضور در افتتاحیه فیلم جدیدش «یک تصادف ساده» در جشنواره کن شد.
این فیلم برای او نخل طلای جشنواره کن را به همراه داشت. یک تصادف ساده که به‌صورت مخفیانه در تهران فیلم‌برداری شده، داستان مالک یک تعمیرگاه را روایت می‌کند که با فردی مواجه می‌شود که گمان می‌کند در زندان شکنجه‌اش کرده است. این اثر نقدی جسورانه بر سیستم قضایی و سرکوب در ایران است و پناهی در سخنرانی خود جایزه را به مردم ایران تقدیم کرد و بر اهمیت آزادی‌های فردی تأکید نمود.
با کسب این جایزه، پناهی به یکی از معدود فیلم‌سازانی تبدیل شد که موفق به دریافت سه جایزه بزرگ سینمای اروپا شده‌اند: شیر طلایی ونیز برای «دایره» (۲۰۰۰)، خرس طلایی برلین برای «تاکسی» (۲۰۱۵) و نخل طلای کن برای «یک تصادف ساده» (۲۰۲۵). پیش از او تنها میکل‌آنجلو آنتونیونی، رابرت آلتمن و آنری-ژرژ کلوزو به این افتخار دست یافته بودند.
پناهی همچنین جوایز دیگری از جمله جایزه بهترین فیلمنامه کن برای «سه رخ» (۲۰۱۸) و جایزه ویژه هیئت داوران ونیز برای «خرس نیست» (۲۰۲۲) را در کارنامه دارد. او در مصاحبه‌ای پس از دریافت نخل طلا اعلام کرد که قصد دارد پس از پایان جشنواره کن به ایران بازگردد و به فعالیت‌هایش ادامه دهد.
