«بمب روی قفسه»؛ بیانیه جدید خامنه‌ای نوید آغاز دوباره مذاکرات با آمریکا را می‌دهد
رهبر ایران، علی خامنه‌ای، روز سه‌شنبه در گامی که می‌تواند تغییرات عمده‌ای در صحنه ژئوپلیتیک به همراه داشته باشد، آمادگی خود را برای ازسرگیری مذاکرات با ایالات متحده در مورد برنامه هسته‌ای ایران اعلام کرد.
این اقدام با ادامه جنگ اسرائیل در غزه و ترور رئیس دفتر سیاسی حماس، اسماعیل هنیه، در تهران در ماه گذشته، در یک زمان حساس صورت می‌گیرد که جهان شاهد تنش‌های شدید در منطقه خاورمیانه است.
پس از یک روز از دیدار نخست‌وزیر قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، از تهران، خامنه‌ای گفت: «تعامل با دشمن، ایرادی ندارد»، که به نظر می‌رسد به ایالات متحده اشاره دارد.
اظهارات خامنه‌ای، که در تمام امور کشور دارای قدرت نهایی است، شباهت‌هایی با اظهارات وی قبل از امضای توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی دارد. آن توافق منجر به کاهش چشمگیر برنامه هسته‌ای ایران در مقابل رفع تحریم‌های اقتصادی علیه این کشور شد.
با این حال، هنوز مشخص نیست که تا چه اندازه رئیس‌جمهور جدید ایران، مسعود پزشکیان، آزادی عمل برای مانور خواهد داشت، به ویژه با ادامه تنش‌ها در خاورمیانه به دلیل جنگ بین اسرائیل و حماس و آمادگی ایالات متحده برای انتخابات ریاست جمهوری در نوامبر.
سعید شاوردی، تحلیلگر سیاسی ایرانی، در مصاحبه‌ای با سایت «الحرة» اظهار داشت که بیانات خامنه‌ای در راستای تعیین خطوط قرمزی واضح برای هرگونه مذاکرات در دولت رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب مسعود پزشکیان است. خامنه‌ای مجدداً هشدار داد که «نباید به واشنگتن اعتماد کرد.»
شاوردی افزود: «خامنه‌ای زمانی که اجازه مذاکره با ایالات متحده را در سال ۲۰۱۵ با گروه ۵+۱ که شامل پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به علاوه آلمان بود، داد، گفت که باید «انعطاف قهرمانانه» نشان دهیم. این بدان معناست که با وجود ایمان به بی‌فایده بودن مذاکرات با غرب و ایالات متحده، انعطاف نشان خواهیم داد و برای حل مشکلات و اختلافات از طریق گفتگو مذاکره خواهیم کرد، اما به هیئت مذاکره‌کننده که در آن زمان به ریاست محمدجواد ظریف، معاون رئیس‌جمهور فعلی بود، توصیه کرد که نباید فریب بخورند و حقوق ملت ایران را نباید از دست دهند و باید در مذاکرات محتاط باشند.»
جستجو برای نقش منطقه‌ای
سمیر التقی، تحلیلگر مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن، در گفتگو با سایت «الحرة» اظهار داشت که «موضوع توافق هسته‌ای ایران دیگر قابل احیا نیست، زیرا تهران به مرحله پیشرفته‌ای در توسعه برنامه هسته‌ای خود رسیده است.»
تقی بیان کرد که اظهارات خامنه‌ای نشان می‌دهد که ایران در تلاش است تا برای خود نقشی در مذاکرات مربوط به وضعیت منطقه‌ای پس از جنگ غزه پیدا کند.
او اشاره می‌کند که ایران عملاً سعی دارد بر سر میز مذاکرات بنشیند و «در واقع مذاکره‌کننده‌ای را به دوحه فرستاده که به صورت مستقیم در مذاکرات شرکت نمی‌کند، اما با قطری‌ها در این زمینه در ارتباط است، بنابراین واضح است که ایران به دنبال نقش است و نمی‌خواهد پرونده‌های غزه قبل از مشخص‌شدن نقش آینده خود در این فرایند بسته شود.
تقی اضافه می‌کند که «ایران همچنین می‌خواهد در ازای خودداری از حمله گسترده به اسرائیل، بهایی بگیرد و نقشی خاص در مسائل منطقه‌ای ایفا کند. او می‌خواهد بداند که ایالات متحده چه بهایی می‌تواند برای این نقش بپردازد.»
خبرگزاری آسوشیتد پرس در روز سه‌شنبه، عنوان کرد: از سوی دیگر، وزارت امور خارجه آمریکا در واکنش به اظهارات خامنه‌ای گفته است که ایالات متحده «بر اساس اقدامات رهبری ایران قضاوت خواهد کرد، نه سخنان او».
وزارتخانه افزود: «مدت‌هاست که ما دیپلماسی را بهترین روش برای دستیابی به راه‌حلی مؤثر و پایدار در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران می‌دانیم. با این حال، در حال حاضر با توجه به تشدید تنش‌های ایران در تمامی سطوح، از جمله تشدید فعالیت‌های هسته‌ای و عدم همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ما از رسیدن به چنین چیزی بسیار دور هستیم.»
بمب در قفسه
شاوردي می‌گوید: «ایران به توافق هسته‌ای پیوست زیرا معتقد بود که این توافق منجر به باز شدن درها، رفاه اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی خواهد شد، اما در واقعیت، ما از این توافق سودی نبردیم.»
او اضافه می‌کند: «ما به تمامی تعهدات توافق هسته‌ای پایبند بودیم، اما طرف مقابل به تعهداتش عمل نکرد و ما واقعاً ضرر کردیم، زیرا برنامه هسته‌ای خود را متوقف کردیم، آب سنگین خود را صادر کردیم، اورانیوم و سانتریفیوژهایی که تولید کرده بودیم را فروختیم، و در مقابل هیچ چیزی نصیبمان نشد.»
شاوردي اشاره می‌کند که «ایران این بار درس خود را آموخته و می‌داند که مذاکرات به نتیجه نخواهد رسید، اما از آنجا که دولت جدید وعده داده که مذاکرات را ادامه دهد، خامنه‌ای به دولت می‌گوید که هنگام مذاکره نباید امید زیادی به این مذاکرات داشته باشند و نباید فعالیت‌های برنامه هسته‌ای را متوقف کنند. بلکه باید از همه امکانات و ظرفیت‌ها برای دستیابی به اهداف خود از مذاکرات استفاده کنند.»
شاوردي در گفتگو با سایت «الحرة» ادامه می‌دهد که «ایالات متحده تقریباً به دنبال این است که برنامه هسته‌ای ایران را به‌طور کامل متوقف کند و ایران اورانیوم را به سطحی بیش از ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی نکند و دیگر سانتریفیوژهای پیشرفته نداشته باشد، در حالی که ما به سطح خلوص حدود ۶۰ درصد دست یافته‌ایم.» او تأکید می‌کند که کشورش هرگز این شرایط را نمی‌پذیرد و «بازگشت به تعهدات توافق هسته‌ای پیشین که واشنگتن به‌طور یکجانبه از آن خارج شد را نخواهد پذیرفت.»
پس از آنکه ترامپ در سال ۲۰۱۸ به‌طور یکجانبه از این توافق خارج شد، در طی ماه‌های اخیر، خامنه‌ای که در حال حاضر ۸۵ سال دارد، گاهی به مذاکرات با واشنگتن اشاره کرده یا آن را رد کرده است.
با وجود اینکه ایالات متحده و اسرائیل بارها تعهد کرده‌اند که اجازه نخواهند داد ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، تقی معتقد است که بازگشت ایران به مذاکرات برای توافق هسته‌ای قبلی غیرمحتمل است.
تقی بر این باور است که «ممکن است مذاکرات تحت عنوان پرونده هسته‌ای ایران دوباره آغاز شود، اما هدف آن تعیین مقرراتی برای جلوگیری از انتقال ایران به یک کشور دارای توانایی تولید سلاح هسته‌ای باشد.»
این همان چیزی است که ما آن را به‌عنوان «کشورهایی که بمب را روی قفسه دارند» توصیف می‌کنیم، مانند بسیاری از کشورهای دیگر در جهان نظیر آلمان، ژاپن، کره جنوبی و بسیاری از کشورها، که توانایی تولید سلاح هسته‌ای دارند اما آن را تولید نمی‌کنند.
تقی اشاره می‌کند که «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان نظارت بر تسلیحات هسته‌ای اعلام کرده‌اند که ایران عملاً چند ماه با توانایی تولید سلاح هسته‌ای فاصله دارد. ایران بمب تولید نکرده است، اما آن را روی قفسه خواهد داشت و می‌تواند در صورت صدور تصمیمی برای تولید آن، به سرعت آن را بسازد. البته این موضوع از نزدیک مورد نظارت قرار می‌گیرد.»
از زمان فروپاشی توافق هسته‌ای، ایران تمامی محدودیت‌هایی را که توافق بر برنامه هسته‌ای آن تحمیل کرده بود، کنار گذاشته و اورانیوم را تا سطح خلوص ۶۰ درصد، که نزدیک به سطوح نظامی ۹۰ درصد است، غنی‌سازی کرده است.
ایران همچنین دوربین‌های نظارتی نصب شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را غیرفعال کرده و ورود برخی از بازرسان آژانس را به کشور ممنوع کرده است. مقامات ایرانی به طور فزاینده‌ای تهدید به دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای کرده‌اند.
در همین حال، تنش‌ها بین ایران و اسرائیل در طول جنگ بین اسرائیل و حماس در نوار غزه به سطح جدیدی رسیده است.
تهران در آوریل، پس از سال‌ها جنگ پنهان بین دو کشور، که با حمله به یک ساختمان کنسولی ایرانی در سوریه به اوج خود رسید، حمله‌ای بی‌سابقه با پهپادها و موشک‌ها به اسرائیل انجام داد که منجر به کشته شدن دو ژنرال ایرانی و دیگران شد.
ترور اسماعیل هنیه، رهبر حماس، در تهران نیز ایران را وادار به تهدید به پاسخگویی به اسرائیل کرد.
«برنامه هسته‌ای مشکل بزرگ‌تر نیست»
تقی بر این باور است که «مذاکرات بلندمدت بر سر برنامه هسته‌ای نخواهد بود، بلکه بر سر نفوذ و نقش ایران در منطقه که موجب بی‌ثباتی شده، خواهد بود.»
وی افزود: «پس از هفتم اکتبر، مشکل بزرگ‌تر مسئله نفوذ ایران در منطقه است، موضوعی که توسط دو نامزد ریاست جمهوری آمریکا، دونالد ترامپ و کامالا هریس، مورد تأکید قرار گرفته است.»
شاوردی نیز به مذاکرات پنهان و پیام‌های غیرمستقیم بین تهران و واشنگتن اشاره کرد.
وی گفت: «پیش از سفر نخست‌وزیر قطر به ایران، صحبت‌هایی در مورد میانجیگری عمان بین ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها در خصوص پرونده هسته‌ای و مسائل دیگر مطرح بود، اما ایران به طور رسمی این موضوع را اعلام نکرده است.»
قطر و عمان روابط خوبی با ایران دارند و در زمانی که صحبت از ایران به میان می‌آید، این دو کشور به عنوان رابط‌های ایالات متحده در خاورمیانه عمل می‌کنند.
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، هفته گذشته در قطر حضور داشت و پس از آن آل‌ثانی دوشنبه به تهران سفر کرد.
وزارت امور خارجه آمریکا سه‌شنبه اعلام کرد: «اگر ایران می‌خواهد جدیت یا رویکرد جدیدی را نشان دهد، باید از تشدید فعالیت‌های هسته‌ای خودداری کرده و همکاری معناداری را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آغاز کند.»
