ایران، لیبی ثانی؛ ماجرای توافق «مدل لیبی» چیست که ایران را وحشت‌زده می‌کند؟
در حالیکه ایران و آمریکا قرار است روز شنبه به میزبانی عمان مذاکره‌ای غیرمستقیم داشته باشند تا بر سر مسائل هسته‌ای توافق کنند، پس از ۲۲ سال دوباره توافق لیبی با غرب و شرایطی که آینده این کشور را دگرگون کرد تبدیل به بحث روز شده است.
«توافق لیبی با غرب» که ۲۲ سال از آن می‌گذرد، در آستانه مذاکرات ایران و آمریکا درباره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی بار دیگر به موضوع روز تبدیل شده است.
برخی در ایران دربارۀ استفاده آمریکا از مدل «توافق با لیبی» برای ایران هشدار می‌دهند و گروهی از سیاستمداران هم ازجمله نتانیاهو آن را برای توافق با تهران پیشنهاد می‌دهند.
نتانیاهو که بنا بر گزارش رسانه‌های اسرائیلی در روز ۱۸ فروردین از خبر برنامۀ دیدار مقام‌های ایرانی و آمریکایی «غافلگیر» شده بود، پیش از ترک واشینگتن در یک پیام ویدئویی گفت تنها در صورتی می‌توان با ایران یک توافق انجام داد که «مشابه مدل لیبی» باشد.
توافق مدل لیبی چیست؟
ایالات متحده آمریکا و بریتانیا مدتی بود که با لیبی در حال مذاکره برای محدود کردنِ برنامه هسته‌ای و تولید سلاح‌های کشتارجمعی این کشور بودند؛ برنامه‌ای که از دهه هفتاد میلادی آغاز شده بود و فراز و فرود بسیار داشت.
لیبی در سال ۱۹۷۵ پیمان ان‌پی‌تی (عدم اشاعه) و در سال ۱۹۸۲ پیمان منع سلاح‌های بیولوژیک را امضا کرده بود، اما همواره در زمینه تلاش برای تولید این سلاح‌ها مورد ظن بود.
لیبی تحت رهبری معمر قذافی در سال ۲۰۰۳ میلادی غیرهسته‌ای شدن، تحویل دادن انبار سلاح‌های شیمیایی و همچنین محدود کردن برد موشک‌هایش به زیر ۳۰۰ کیلومتر را پذیرفت. در چارچوب این توافق لیبی نه تنها اجازه داد که بازرسان آمریکایی و بریتانیایی وارد تأسیسات بشوند بلکه کنوانسیون منع سلاح‌های شیمیایی و پیمان جامع منع آزمایش (سلاح اتمی) را هم پذیرفت.
جان بولتون در سال ۲۰۱۸ و در آستانۀ انتصاب به‌عنوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید در پاسخ به پرسشی دربارۀ احتمال آغاز مذاکرات آمریکا با کره شمالی گفته بود «این مذاکرات کوتاه خواهد بود و از مدل لیبی تبعیت می‌کند».
کیم جونگ اون در پیونگ‌یانگ به‌شدت از این سخنان برآشفته شده بود و دونالد ترامپ گفت ایالات متحده به دنبال چنین مدلی برای کره شمالی نیست و « او – رهبر کره شمالی – در آنجا خواهد ماند، در کشورش، کره شمالی را رهبری می‌کند و کشورش بسیار ثروتمند خواهد شد».
اشارۀ رئیس‌جمهور ایالات متحده به سرنوشتی بود که هشت سال بعد از توافق لیبی با غرب برای خود معمر قذافی رقم خورد. لیبی که در سال‌های پس از توافق به‌مرور در حال بازگشت به جامعه بین‌المللی بود، با بروز اعتراضات موسوم به «بهار عربی» دستخوش اتفاقاتی شد که نهایتاً به حملۀ کشورهای غربی به آن، سرنگونی حکومت، و کشته شدنِ معمر قذافی انجامید.
منتقدان، آقای ترامپ را به بدفهمی مدل لیبی متهم کردند و گفتند اشارۀ آقای بولتون به غیرهسته‌ای کردنِ لیبی بوده و ارتباطی با سرنگونی حکومت معمر قذافی ندارد. اما بسیاری از ناظران در سال‌های پس از سرنگونی حکومت لیبی و کشته شدنِ معمر قذافی تأکید کرده‌اند که این سرنوشت بر موفق بودنِ اولیه مدل لیبی سایه افکنده و نمی‌تواند به‌عنوان نقشه راهی برای سایر کشورها از جمله ایران استفاده شود.
