پیامدهای احتمالی بازگشت آمریکا به پایگاه بگرام چیست؟
پایگاه هوایی بگرام در ولایت پروان افغانستان بیش از دو دهه به‌عنوان قلب تپنده عملیات نظامی ایالات متحده و ناتو در جنگ افغانستان عمل می‌کرد.
از این پایگاه، هزاران حمله هوایی علیه طالبان، القاعده و بعدها داعش–خراسان انجام شد.
پس از خروج شتاب‌زده آمریکا در اوت ۲۰۲۱، بگرام به نمادی از پایان «جنگ بی‌پایان» واشنگتن تبدیل شد.
اما اکنون، با سخنان دونالد ترامپ درباره بازپس‌گیری این پایگاه، بحثی تازه بر سر احتمال «بازگشت آمریکا» به افغانستان شعله‌ور شده است.
ابعاد نظامی
ترامپ روز پنجشنبه در سفرش به لندن، پایگاه بگرام را دارای موقعیتی راهبردی نزدیک به چین دانست، و به خبرنگاران گفت: «می‌خواهیم آن پایگاه را بازپس بگیریم.»
او افزود: «این پایگاه فقط یک ساعت با جایی که چین سلاح‌های هسته‌ای خود را می‌سازد فاصله دارد.»
کارشناسان و مقامات آمریکایی معتقدند هرگونه بازگشت به بگرام عملاً به معنای آغاز یک «تهاجم تازه» است.
رویترز به نقل از مقامات فعلی و سابق پنتاگون گزارش داده که بازپس‌گیری این پایگاه نیازمند هزاران سرباز، استقرار سامانه‌های پدافندی پیشرفته و یک شبکه گسترده پشتیبانی لجستیکی خواهد بود.
یک مقام آمریکایی به رویترز گفت: «هیچ برنامه‌ریزی فعالی برای تصرف نظامی پایگاه بگرام که آمریکا در سال ۲۰۲۱ هنگام خروج از افغانستان رها کرد، وجود ندارد.»
او افزود که هر تلاشی برای بازپس‌گیری این پایگاه یک مأموریت بزرگ خواهد بود که به اعزام ده‌ها هزار سرباز برای تصرف و نگهداری آن، هزینه‌های سنگین برای بازسازی و عملیات لجستیکی پیچیده برای تأمین این پایگاه که در صورت بازپس‌گیری به یک جزیره منزوی آمریکا در کشوری بدون دسترسی به دریا بدل خواهد شد، نیاز دارد.
این مقام آمریکایی در ادامه گفت که حتی پس از تصرف پایگاه توسط ارتش آمریکا، تلاش عظیمی برای پاکسازی و حفاظت از محیط گسترده پیرامون آن لازم خواهد بود تا مانع استفاده از این منطقه برای حملات موشکی علیه نیروهای آمریکایی شوند.
او تأکید کرد: «واقعاً نمی‌بینم که چنین چیزی عملی باشد.»
در عین حال یکی از مقامات پیشین بلندپایه دفاعی آمریکا منافع بازپس‌گیری پایگاه بگرام را ناچیز خواند و گفت نزدیکی آن به چین که ترامپ آن را مزیت می‌داند، برتری خاصی ایجاد نمی‌کند و خطرات این اقدام بر مزایای آن غلبه دارد.
ابعاد سیاسی و واکنش طالبان
بازگشت آمریکا به بگرام، شکستن توافق دوحه (۲۰۲۰) تلقی می‌شود که بر اساس آن همه نیروهای خارجی از افغانستان خارج شدند.
این اقدام نه تنها طالبان را در موضع تقابل شدید قرار خواهد داد، بلکه به گروه فرصت می‌دهد تا بار دیگر با شعار «مقاومت در برابر اشغالگران» نیرو جذب کند.
از سوی دیگر، اگر فرض کنیم واشنگتن بتواند با طالبان نوعی «توافق» برای حضور محدود در بگرام منعقد کند، باز هم مشروعیت سیاسی طالبان در میان پایگاه اجتماعی‌اش ضربه خواهد خورد؛ چراکه مردم افغانستان تجربه تلخی از دو دهه حضور نظامی آمریکا دارند.
ذاکر جلالی، دستیار امیرخان متقی وزیر خارجه طالبان، در واکنش به اظهارات اخیر دونالد ترامپ بر این مسئله تاکید کرد و گفت: «مردم افغانستان در طول تاریخ، حضور نظامی بیگانگان را نپذیرفته‌اند و این موضوع در مذاکرات دوحه نیز به‌طور کامل رد شده، اما درها برای تعامل بیشتر همچنان باز است.»
او افزود: «دونالد ترامپ، فراتر از سیاست، یک تاجر و معامله‌گر موفق است و یادآوری پس‌گیری بگرام را نیز به‌عنوان بخشی از یک معامله مطرح کرده است.»
جلالی در عین حال گفت: «افغانستان و آمریکا می‌توانند روابط اقتصادی و سیاسی بر پایه احترام متقابل و منافع مشترک داشته باشند؛ صرف‌نظر از اینکه آمریکا در کجای افغانستان حضور نظامی دارد.»
ابعاد داخلی آمریکا
سخنان ترامپ درباره بگرام در حالی مطرح شده که او در کارزار انتخاباتی خود نیاز به بازنمایی تصویر «قدرت و اقتدار آمریکا» دارد.
انتقاد او از جو بایدن بابت «تسلیم شتاب‌زده افغانستان» بخشی از همین رویکرد است. اما حتی مقامات نظامی سابق آمریکا هشدار داده‌اند که منافع احتمالی بازگشت به بگرام بسیار کمتر از هزینه‌های آن است.
بازگشت گسترده به افغانستان، افکار عمومی آمریکا را نیز علیه دولت تحریک خواهد کرد؛ چراکه جامعه هنوز از هزینه‌های مالی (بیش از ۲ تریلیون دلار) و انسانی (بیش از ۲۴۰۰ کشته) جنگ ۲۰ ساله افغانستان خسته است.
سناریوهای محتمل چیست؟
بر اساس اظهارات کارشناسان، چند مسیر محتمل برای آینده پایگاه بگرام قابل تصور است:
نخست، سناریوی بازگشت کامل؛ یعنی آمریکا بار دیگر نیروهای گسترده‌ای به افغانستان اعزام کند و عملاً کنترل بگرام را به‌طور کامل در دست بگیرد. چنین اقدامی نیازمند ده‌ها هزار سرباز، تجهیزات گسترده و بودجه‌ای کلان خواهد بود و به احتمال زیاد به معنای آغاز جنگی تازه با طالبان و شاید حتی با گروه‌های منطقه‌ای دیگر است.
گزینه دوم، بازگشت محدود یا نمادین است. در این حالت، واشنگتن می‌تواند بگرام را صرفاً به‌عنوان یک پایگاه عملیاتی ویژه برای مقابله با داعش-خراسان یا گروه‌های مشابه استفاده کند، بدون آنکه درگیر حضور وسیع و طولانی‌مدت شود. با این حال، حتی چنین حضوری کوچک هم بدون تضمین‌های امنیتی قوی در برابر تهدیدات داخلی و خارجی پایدار نخواهد بود.
در نهایت، محتمل‌ترین رویکرد ممکن است استفاده سیاسی و فشاری باشد. به این معنا که دولت آمریکا، چه ترامپ و چه هر رئیس‌جمهور دیگر، تنها از ایده بازگشت به بگرام به‌عنوان یک ابزار فشار بر طالبان، ایران یا حتی چین استفاده کند؛ ابزاری برای امتیازگیری دیپلماتیک و سیاسی، نه الزاماً برای اجرای عملی یک بازگشت میدانی.
