آیا آتشفشان خفته دماوند بیدار شده است؟
قله دماوند که با ارتفاع ۵۶۱۰ متر بلندترین قله ایران و خاورمیانه محسوب می‌شود، یک آتشفشان مرکب به شمار می‌آید.
اما آیا فعالیت‌های اخیر این آتشفشان ممکن است نشانه‌ای از فوران آن باشد؟.
این نوع آتشفشان‌ها از لایه‌های متوالی گدازه‌های آذرین، خاکستر و توف تشکیل شده‌اند و به همین دلیل شکلی مخروطی و متقارن دارند. در قله دماوند دهانه‌ای به قطر حدود ۴۰۰ متر وجود دارد که بخار و گازهای گوگردی از آن خارج می‌شوند و پیرامونش لایه‌های زردرنگ گوگرد قابل مشاهده است.
بر اساس پژوهش‌های زمین‌شناسی، فعالیت‌های آتشفشانی دماوند حدود ۱.۸ میلیون سال پیش آغاز شده و در چهار مرحله تکامل یافته است. جریان‌های بازالتی اولیه، سپس تشکیل مخروط اصلی و در نهایت وقوع آخرین فوران ثبت‌شده حدود ۳۸۰۰ سال پیش نشان‌دهنده تاریخ طولانی فعالیت این کوه است. از آن زمان تاکنون فورانی رخ نداده، اما نشانه‌های فعالیت درونی همچنان پابرجاست.
وجود چشمه‌های آب گرم در مناطق آمل و لاریجان، بوی گوگرد در اطراف قله، انتشار بخارات گوگردی و انرژی زمین‌گرمایی دامنه‌ها، همه گواهی می‌دهند که دماوند آتشفشانی خاموش مطلق نیست، بلکه در وضعیت خفته قرار دارد. اصطلاح «آتشفشان خفته» به وضعیتی اشاره دارد که در آن فعالیت برای مدت طولانی متوقف شده اما احتمال بازگشت آن وجود دارد. کارشناسان احتمال فوران دوباره در آینده نزدیک را بسیار اندک ارزیابی می‌کنند، اما از منظر علمی نمی‌توان این احتمال را به‌طور کامل رد کرد.
ترکیب سنگی دماوند شامل آندزیت و تراکی‌آندزیت است که نشان‌دهنده ماگمای نسبتاً چسبناک آن است. این ویژگی در صورت فوران می‌تواند شدت انفجاری بالاتری نسبت به آتشفشان‌های سپری ایجاد کند. نزدیکی این کوه به شهرهای پرجمعیت مانند تهران، آمل، فیروزکوه و دماوند، اهمیت ویژه‌ای در مطالعات خطرشناسی دارد، چرا که هرگونه فعالیت جدید می‌تواند تهدیدی جدی برای ساکنان و محیط زیست منطقه باشد.
بخارهایی که از دهانه دماوند بیرون می‌آیند ترکیبی از آب و گازهای گوگردی مانند دی‌اکسید گوگرد و سولفید هیدروژن هستند. این بخارها بر اثر نفوذ آب‌های سطحی به لایه‌های داغ درونی و تماس با سنگ‌های حرارتی یا محفظه‌های ماگمایی ایجاد می‌شوند. چنین فرآیندی در بسیاری از آتشفشان‌های خفته جهان رایج است و می‌تواند هزاران سال ادامه داشته باشد بدون آنکه به فوران منجر شود.
زمین‌شناسان برای پیش‌بینی فوران احتمالی به شاخص‌هایی مانند افزایش دمای چشمه‌های آب گرم، تغییر ترکیب گازها، فعالیت لرزه‌ای پیوسته و تغییر شکل سطح کوه توجه می‌کنند. تا امروز در دماوند هیچ‌یک از این نشانه‌های هشداردهنده ثبت نشده است. بنابراین خروج بخار و بوی گوگرد بیشتر نشان‌دهنده زنده بودن سامانه حرارتی کوه است تا نشانه‌ای از فوران قریب‌الوقوع.
