دومین سفر «مخفیانه» دانشمندان هستهای ایران به روسیه؛ هدف آن چه بود؟
گزارشهای اخیر پرده از سفرهای مخفیانه دانشمندان هستهای ایران به روسیه برداشته است که گمانهزنیها درباره هدف نهایی این تبادلات را افزایش داده است.
در حالی که تحلیلگران این سفرها را در راستای تلاش ایران برای دستیابی به سلاح اتمی ارزیابی میکردند، یک موسسه معتبر آمریکایی با ارائه تحلیل جدید، هدف احتمالی را به سمت تسلیحات لیزری تغییر داده است.
پس ماجرا چیست؟
بر اساس گزارش روزنامه «فایننشالتایمز» که ۱۹ نوامبر منتشر کرد، این سفرها بخشی از سلسله تبادلات میان موسسههای پژوهشی نظامی روسیه و «سازمان نوآوری و پژوهش دفاعی» (سپند) ایران بوده است.
آمریکا، سپند را که وابسته به نیروهای مسلح ایران است، مسئول هدایت تحقیقات مرتبط با برنامه تسلیحات هستهای ایران میداند.
- زمان و مسیر سفرها: یک شرکت پوششی وابسته به سپند به نام «دماوندتک»، در نوامبر (سال گذشته، بنابر اسناد) گروهی از متخصصان لیزر ایرانی را از تهران به سنپترزبورگ فرستاده است.
- طرف روسی: این دانشمندان با کارشناسان شرکت روسی «سیستمهای لیزری» که تحت تحریمهای آمریکا قرار دارد و در پروژههای محرمانه نظامی و فناوریهای غیرنظامی فعالیت میکند، دیدار کردند.
- مسئولیت: «دماوندتک» و مدیرعامل آن، «علی کلوند»، دیدار چندین دانشمند هستهای و عوامل ایرانی را با کارشناسان و شرکتهای روسی مرتبط با نهادهای نظامی و اطلاعاتی روسیه، از جمله دومین سفر هیئت ایرانی، ترتیب دادهاند.
- هدف سفر اول (اوت ۲۰۲۴): بنابر گزارش «فایننشالتایمز»، هدف نخستین سفر هیئت «دماوندتک» به روسیه، دستیابی به اقلامی مانند «نیکل ۶۳» بود که میتواند در تولید سامانه چاشنی چندنقطهای سلاح هستهای به کار رود.
«موسسه علوم و امنیت بینالمللی» (ISIS) روز سهشنبه با بررسی سفر دوم هیئت ایرانی به روسیه، اعلام کرد که به نظر نمیرسد هدف این سفر دستیابی به لیزر یا سامانههای لیزری برای اعتبارسنجی طراحی سلاح هستهای باشد.
- استدلال علیه سلاح هستهای: این موسسه آمریکایی معتقد است که ایران در حال حاضر دانش و فناوری لازم برای آزمایشهای فشردهسازی شوک با استفاده از مواد انفجاری (که برای تستهای هستهای مورد نیاز است) را در اختیار دارد و به سامانههای تشخیصی لیزری پیشرفته و دشوارتر نیازی ندارد. همچنین، تخصص افراد حاضر در این سفر نیز چنین هدفی را نشان نمیدهد.
- هدف محتملتر: به باور ISIS، متخصصان ایرانی حاضر در این سفر به دنبال کمک روسیه برای پیشبرد برنامه آنها در جهت تولید سلاحهای لیزری، مانند سامانههای ضد پهپاد و ضد موشک بالستیک یا سایر سامانههای نظامی بودهاند.
- شواهد حمایتی: این نتیجهگیری بر اساس مقالات آندری ساوین، پژوهشگر ارشد شرکت «سیستمهای لیزری» روسیه، و گرایشهای تحقیقاتی و مقالات دو تن از دانشمندان حاضر در هیئت ایرانی صورت گرفته است.
- اهمیت تبادلات: آقای ساوین، که استاد دانشگاه دولتی «فناوری بالتیک» (یکی از مهمترین دانشگاههای نظامی-فنی روسیه) است، قرار است در فوریه ۲۰۲۵ در تهران با نمایندگان «دماوندتک» و مقاماتی که گمان میرود وابسته به «سپند» باشند، دیدار کند.
جمعبندی ISIS: موسسه علوم و امنیت بینالمللی با تقدیر از گزارش «فایننشالتایمز»، تاکید میکند که «تسلیحات لیزری برای ایران و سپند از اهمیت بهسزایی برخوردار است» و احتمال اینکه هدف، دستیابی به سلاح لیزری باشد، بسیار محتملتر از قصد آنها برای توسعه و آزمایش سلاح هستهای است.
اگرچه ISIS میان سفر اخیر و برنامه تسلیحات هستهای ایران (پروژه «آماد» در اوایل دهه ۲۰۰۰) ارتباطی پیدا نکرد، اما به این نکته اشاره کرد که پروژه «آماد» نیز پیش از این از کمکهای کلیدی «موسسه افرموف»، از زیرمجموعههای «روساتم»، بهره میبرده است. این موضوع نشاندهنده سابقه همکاری میان نهادهای علمی و دفاعی دو کشور در حوزههای حساس است.
