کشف نشانههایی از وجود «تریاک» در ظروف دفنشده با فرعونها
پژوهشگران دانشگاه ییل با بررسی دقیق یک کوزه آلاباستری باستانی موفق شدهاند ردهای شیمیایی تریاک را شناسایی کنند؛ کشفی که به گفته آنها نشان میدهد مصرف مواد افیونی در مصر باستان پدیدهای محدود یا اتفاقی نبوده است.
به گفته دانشمندان، تریاک میتواند بخشی از زندگی روزمره و آیینی مردم آن دوره را تشکیل میداده است.
این کوزه که در موزه دانشگاه ییل نگهداری میشود، از جنس آلاباستر یا سنگ مرمرگون ساخته شده و بررسیهای آزمایشگاهی روی بقایای باقیمانده درون آن انجام شده است.
به گفته اندرو جی. کوه، پژوهشگر ارشد این پروژه، نتایج بهدستآمده «قویترین شواهد موجود تا امروز» درباره رواج مصرف تریاک در جامعه مصر باستان به شمار میرود. او معتقد است احتمال زیادی وجود دارد که کوزههای آلاباستری مشابه، از جمله نمونههایی که در مقبره فرعون توتعنخآمون کشف شدهاند، همچنان حامل نشانههایی از مواد افیونی باستانی باشند. این ظروف همگی از سنگی ساخته شدهاند که از معادن یکسانی در مصر استخراج شده و از نظر شکل و کاربرد نیز شباهت زیادی به یکدیگر دارند.
کوه توضیح میدهد که این یافتهها در کنار پژوهشهای پیشین، نشان میدهد مصرف تریاک در مصر باستان و مناطق اطراف آن نهتنها تصادفی یا محدود نبوده، بلکه دستکم در برخی لایههای جامعه بهعنوان بخشی از زندگی روزمره یا سنتهای آیینی پذیرفته شده بوده است. به باور او، احتمال دارد کوزههای آلاباستری موجود در آرامگاه توتعنخآمون نیز در همین چارچوب مورد استفاده قرار گرفته باشند؛ سنتی که شناخت آن تازه در حال شکلگیری است.
نتایج این تحقیق در نشریه «باستانشناسی شرق مدیترانه» منتشر شده و با همکاری پژوهشگرانی از مجموعه بابِلی دانشگاه ییل انجام گرفته است. کوزه مورد بررسی دارای کتیبههایی به چهار زبان باستانی اکدی، عیلامی، فارسی باستان و مصری است و متن آن به خشایارشا، شاه هخامنشی، تقدیم شده؛ پادشاهی که در فاصله سالهای ۴۸۶ تا ۴۶۵ پیش از میلاد حکومت میکرد و امپراتوریاش گسترهای وسیع از مصر تا میانرودان، شام، آناتولی و بخشهایی از آسیای مرکزی را در بر میگرفت.
بر روی این کوزه همچنین نوشتهای به خط دموتیک دیده میشود که گنجایش آن را حدود ۱۲۰۰ میلیلیتر اعلام میکند. پژوهشگران تأکید دارند که کوزههای آلاباستری سالم و دارای کتیبه از مصر باستان بسیار نادرند و احتمالاً کمتر از ۱۰ نمونه از آنها در موزههای جهان باقی مانده است.
برنامه پژوهشی تازه دانشگاه ییل با ترکیب مردمنگاری، علم و فناوری، بقایای آلی باقیمانده در ظروف باستانی را بررسی میکند؛ بقایایی که میتوانند اطلاعاتی درباره خوراک، داروها و شیوه زندگی مردم هزاران سال پیش ارائه دهند. در جریان این تحقیق، توجه کوه به مادهای قهوهایرنگ و معطر درون کوزه جلب شد. آزمایشها وجود ترکیباتی مانند مورفین، تبائین و پاپاورین را تأیید کرد؛ موادی که بهعنوان نشانگرهای قطعی تریاک شناخته میشوند.
این نتایج با پژوهشهای پیشین نیز همخوانی دارد؛ پژوهشهایی که بقایای مواد افیونی را در ظروف آلاباستری مصری و حتی کوزههای قبرسی شناسایی کرده بودند. به گفته کوه، کشف این مواد در ظروفی که به دورهها و طبقات اجتماعی متفاوت تعلق دارند، احتمال وجود تریاک در بسیاری از کوزههای آلاباستری مقبره توتعنخآمون را تقویت میکند.
مقبره توتعنخآمون که در سال ۱۹۲۲ کشف شد، مجموعهای بزرگ از اشیای نفیس، از جمله کوزههای آلاباستری، را در خود داشت. بررسیهای قدیمی نشان داده بود که برخی از این کوزهها حاوی مواد چسبناک و قهوهایرنگ بودهاند، اما ماهیت آنها در آن زمان مشخص نشد. پژوهشگران همچنین شواهدی از تلاش غارتگران باستانی برای خارج کردن کامل محتویات این ظروف یافتهاند؛ موضوعی که به گفته کوه نشان میدهد ارزش مواد درون کوزهها به اندازهای بوده که هم همراه فرعون دفن شده و هم هدف اصلی غارتگران قرار گرفته است.
