کانال قوشتپه؛ پروژه بزرگ طالبان برای احیای زمینهای خشک افغانستان
دولت طالبان در افغانستان در حال اجرای یکی از بزرگترین طرحهای عمرانی کشور است؛ پروژه کانال قوشتپه که قرار است با انتقال آب از رود آمو دریا، حدود ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی خشک شمال افغانستان را به زمینهای قابل کشت تبدیل کند.
این کانال که به آن «بزرگترین نهر مصنوعی آسیا» گفته میشود، بر پایه وعده حکومت طالبان قرار است بخشی از بحران روبهگسترش ناامنی غذایی ناشی از تغییرات اقلیمی را کاهش دهد.
روزنامه لوتان سوئیس در گزارشی نوشت که اجرای این طرح امید تازهای برای هزاران روستایی ایجاد کرده که بهدلیل خشکسالی و از بین رفتن محصولات، خانه و زمین خود را رها کرده بودند. در روستای قرشیگاک در ولایت بلخ، شماری از اهالی دوباره در حال ساخت خانههای خشتی هستند و چشم به روزهایی دارند که زمینهای بیآب دوباره قابل کشت شود. یکی از روستاییان گفته است: «دو برادرم ۱۰ سال پیش به ترکیه رفتند، اما اگر آب برسد و زمین زنده شود، احتمال دارد برگردند. ما داریم برایشان خانه میسازیم.»
حدود ۸۰ درصد جمعیت افغانستان از راه کشاورزی امرار معاش میکنند و کاهش بارشها طی سالهای اخیر باعث شده تا ۲۳ میلیون نفر در وضعیت ناامنی شدید غذایی قرار بگیرند. تنها در سال ۲۰۲۵ حدود ۴۰۰ هزار نفر بهدلیل خشکسالی و پیامدهای اقلیمی مجبور به ترک خانههایشان شدهاند.
ایده ساخت کانال قوشتپه نخستینبار در دهه ۱۳۵۰ مطرح شد، اما جنگهای پیدرپی مانع اجرای آن بود. این طرح در سال ۲۰۱۷ در دوره اشرف غنی دوباره فعال شد و پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، ادامه آن بر عهده این گروه قرار گرفت. مقامهای طالبان میگویند حدود ۸۰ درصد از مرحله دوم پروژه تکمیل شده و هدف نهایی، بهرهبرداری کامل از کانال تا سال ۲۰۲۸ است.
در کنار امیدهای گسترده، نگرانیهایی نیز درباره پیامدهای زیستمحیطی مطرح است. برخی کارشناسان هشدار دادهاند که کانال بدون رعایت استانداردهای فنی ساخته میشود و احتمال شوری خاک، نشست زمین یا هدررفت گسترده آب وجود دارد. دولتهای آسیای میانه که به رود آمو دریا وابستهاند نیز نسبت به کاهش سالانه حدود ۳ کیلومتر مکعب از سهم آبی خود ابراز نگرانی کردهاند، زیرا هنوز توافق منطقهای مشخصی برای تقسیم آب وجود ندارد.
با وجود این انتقادها، طالبان این پروژه را نشانه «توانایی دولت در اجرای طرحهای ملی» میداند و از آن بهعنوان راهی برای ایجاد «انقلاب کشاورزی» در افغانستان یاد میکند؛ آینده این ادعاها همچنان در هالهای از ابهام قرار دارد.
